Гандалар
| баганда | |
| Гандалар | |
 | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
|---|---|
 Уганда |
3,7 млн. |
 Кения |
31 000 |
 Танзания |
9 700 |
| Тілдері | |
| Діні | |
|
христиандық, суннизм, дәстүрлі нанымдар | |
Гандалар (баганда) — банту тобының халқы, Угандадағы саны жағынан ең көп халық. Олар негізінен Виктория көлінің солтүстігінде тұрады. Саны 3,7 млн. адам (2006, бағалау). Сондай-ақ Кенияда (31 мың адам) және Танзанияда (9,7 мың адам) тұрады.[1]
Тілі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Тілі - ганда тілі. Жазуы латын әліпбиіне негізделген.[2]
Діні[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Сенушілер негізінен христиандар, сүнниттік мұсылмандары бар, кейбіреулері дәстүрлі нанымдарды сақтайды.[3]
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Гандалар XIII-XIV ғасырларда құрамына банту (баиру, басого, басесе, будду, т.б.) және нилот (алур, ашали, эльгуми) тайпалары енетін Баганда мемлекеті болды. Оған Виктория көлі мен Рудольф көлі аралығы, батысында Кинни, шығысында Унсораға дейінгі жерлер қарады. Виктория көлінде үлкен флот ұстады. 1945 жылы Кампала қаласында ағылшын отаршыларына қарсы ереуіл болды. 1949 жылғы бас көтеру кезінде отаршылар халықты қанға бөктірді. Тек 1960 жылдан кейін ғана Африканың өзге халықтары қатарында тәуелсіздікке қолы жетті; қаласының Уганда.[4]
Кәсібі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Дәстүрлі кәсібі – қолмен атқарылатын егіншілік (тары, құмай, жүгері, бұршақ дақылдары). Әрбір үй шаруашылығында банандар өсіріледі. Тауарлы дақылдар мақта, темекі, кофе және т.б. Қой мен ешкі өсіру қосалқы сипатқа ие. Мал шаруашылығының дамуына цеце шыбынының таралуы кедергі келтіреді. Қолөнерден - керамикалық және ағаштан ыдыс жасау, тоқымашылық, ұсталық және былғары бұйымдарын жасау, мата жасау, тоқу кездеседі.[5]
Өмір салты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Туыстық қатынас әке жағынан саналады. Ганда қоғамы рулық жүйе бойынша бөлінеді, рулар топтарға бөлінеді. Бір ру ішінде некеге тұруға тыйым салынады. Ру басшылары жеке ру басшыларынан тұратын кеңесті шақыра алады.
Фольклор, оның ішінде музыка дамыған.
Тұрғын үйлері - тіректер мен шыбықтардан жасалған, төбесі қатты ағаштан жасалған цилиндр тәрізді қаңқалы үйлер.
Дәстүрлі киімі - мбугу, былғары немесе өсімдік талшықтарынан жасалған белдемшелер, ақсүйектер - мбугу шапан киеді.
Негізгі тағамдары - жарма немесе көкөніс соустары қосылған ұн ботқасы, кейде ет.[5]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Большая российская энциклопедия 2004–2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/2343841
- ↑ Современная энциклопедия https://dic.academic.ru/dic.nsf/enc1p/12530
- ↑ Значение слова ГАНДА в Современном толковом словаре, БСЭ https://slovar.cc/rus/bse/483205.html
- ↑ «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, I том
- ↑ a b народы мира / Ганда http://www.etnolog.ru/people.php?id=GAND
