Оромо
| галла | |
| Оромо | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
25,5 млн. | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
 Эфиопия |
25 млн. |
 Кения  Сомали |
285 800 |
 Судан |
100 000 |
| Тілдері | |
| Діні | |
Оромо (галла)[1] — Шығыс кушиттер тобының халқы, Эфиопиядағы ең ірі этникалық топ (25,5 млн. адам – 2007, халық санағы; 2012 жылғы есеп бойынша – 30-35 млн. адам). Олар негізінен Оромия аймағында және елдің орталығында, оңтүстігінде және батысында Аддис-Абеба төңірегінде тұрады. 285,8 мың адам (2009, санақ) Кенияның солтүстігі мен батыс Сомалиде, 100 мыңы шығыс Суданда тұрады.[2] Олар аймақтық және тайпалық топтарға бөлінеді: тулама (Эфиопияның орталығы), мэча (батыс), арси, итту, котту, ноле, жарсо, ала, бабиле, т.б. (оңтүстік-шығыс), борана (оңтүстік), азебу, райя, волло (солтүстік).
Тілі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Тілі - оромо тілі, афроазиялық тілдер отбасының кушит тілдеріне жатады. Бірнеше диалектілері бар. Жазуы 1991 жылдан бастап латын әліпбиіне негізделген.[3]
Діні[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Діни сенушілер негізінен сүнниттік мұсылмандар, кейбірі христиандар (монофизиттер, лютерандар, католиктер) бар.[4]
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ертеректе бұлар елдің оңтүстік-шығысындағы ыстық климаты бар жазықтарды мекендеген көшпенділер болды. 16 ғасырда оромолар Эфиопияның таулы аймақтарының көптеген аймақтарына басып кіріп, амхара христиандары мен шығыс провинциялардағы мұсылман халқын ығыстырып шығарды. Кейінірек көптеген оромолар исламды қабылдады, сәл аз бөлігі христиан дінін қабылдады, бірақ дәстүрлі нанымдардың көптеген жақтаушылары бар. Оромо христиандарының едәуір бөлігі мемлекеттік қызметте жоғары лауазымдарға қол жеткізді. 19 ғасырдың 2-жартысында Оромо жерлерінің барлығы дерлік Эфиопияның құрамына біріктірілді. 1970 жылдардың ортасына дейін амхаризация және христиандандыру Эфиопия үкіметінің ресми саясаты болды.[5]
Кәсібі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Негізгі кәсібі қолмен атқарылатын егіншілік (жасанды суаруды қолдану арқылы Харар қаласының ауданында) және мал шаруашылығы (ірі және ұсақ мал, есек, жылқы және т.б.). Оңтүстік-Шығыс пен оңтүстікте көшпелі және жартылай көшпелі малшылар тобы бар. Оромоның бір бөлігі өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығында жұмыс істейді, ұлттық интеллект өсіп келеді.[6]
Өмір салты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Рулар мен касталарға бөлінудің қалдықтары сақталған. Қауымдастықтың өзегі - патрилинейлік рулық топ. Көрші ауылдарда әдетте туыстық топтар тұрады. Ауылшаруашылық өндірісі мен қоғамдық өмірдегі маңызды рөл көршілес еңбек өзара көмек топтарына тиесілі. Оңтүстіктегі боран және басқа тайпалар арасында құрдастар топтары (гада), ру басшыларымен көсемдер институттары сақталған. Эфиопияның барлық халықтарының ішінде оромолар ең шашыраңқы және мәдени жағынан әртүрлі. Солтүстікте олардың мәдениеті тиграй мен амхарадан, батыста омот халықтарынан, шығыста және оңтүстік-шығыста Сомалилерден, Тана өзенінің аңғарында шығыс Бантудан аз ерекшеленеді. Оромоның басым көпшілігі шаруалар, Эфиопия шаруаларының құрамындағы ең үлкен этникалық топ. Оромо мәдениеті өзінің ауылдық сипатымен ерекшеленеді.
Көшпелілердің дәстүрлі баспанасы – теріден жасалған шатырлар мен үйшіктер.
Дәстүрлі киімдері - шалғай, әсіресе оңтүстік аймақтарда әйелдерде былғары белдемеше, ерлерде былғары шекпен мен қалпақ.
Бидайдан ашытқысыз нан пісіреді. Олар ащы ет соустарын, дәмдеуіштерді, сыра сияқты арпадан жасалған сусынды, кофені және балдан жасалған жеңіл алкогольді сусынды тұтынады.[7]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Большой Энциклопедический словарь ОРОМО https://rus-big-enc-dict.slovaronline.com/48263-%D0%9E%D0%A0%D0%9E%D0%9C%D0%9E
- ↑ Большая российская энциклопедия 2004–2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/2694506
- ↑ Оромо https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/374018
- ↑ Значение слова ОРОМО в Большом энциклопедическом словаре https://slovar.cc/enc/bolshoy/2107347.html
- ↑ ЭФИОПИЯ НАСЕЛЕНИЕ НАРОДЫ ЭФИОПИИ ОРОМО http://www.turlocman.ru/ethiopia/6253
- ↑ Народы и культуры Оромо https://travel-journal.ru/ethno/42/1130/
- ↑ народы мира / Оромо http://www.etnolog.ru/people.php?id=OROM
