Иджо
| изон | |
| Иджо | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
2 170 000 | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
 Нигерия |
2 150 000 |
 Камерун |
20 000 |
| Тілдері | |
| Діні | |
|
христиандық, дәстүрлі нанымдар | |
Иджо — Нигерияның оңтүстігінде, Нигер атырауында тұратын халық.[1] Жалпы саны 2170 мың адам, Нигерияда 2150 мың адам, Камерунда – 20 мың адам тұрады.[2] Олар шығыс иджо (бонни, окрика, нкоро, калабари), төменгі иджо (нембе, акасса), орталық иджо немесе изон (колокума, олодиама, мейн және т.б.) топтарына бөлінеді.
Тілі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Нигер-Конго тілдерінің ижоид тобының иджо тілінде сөйлейді.[3] Әдеби тілі калабари және колокум диалектілеріне негізделген. Жазуы латын әліпбиіне негізделген.
Діні[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Иджолардың көпшілігі христиандар, кейбіреулері жергілікті дәстүрлі нанымдарды сақтаған.[4]
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ижолар Батыс Африкадағы құл саудасының орталықтарының бірі болған Бонн қаласының негізін қалады.[5]
Кәсібі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Негізгі кәсібі – балық аулау және сауда, ертеде – тұз өндіру болған. Балық аулаумен ерлер де, әйелдер де айналысады. Ауыл шаруашылығы нашар дамыған. Калабари және басқа да иджолар ямс, маниок және көкөніс өсіреді, қайық жасау дамыған, әйелдер қыш-құмыра жасаумен айналысады.[6]
Өмір салты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Дәстүрлі әлеуметтік ұйымның негізін патрилиндік рулар құрайды (ибие) және аудандардан (поло) және үй шаруашылықтарынан (вари) тұратын ауыл қауымдастықтары (ама) негізделген. Ауылдарды алғашқы қоныстанушылар отбасынан шыққан амакосовей басқаратын ересек халықтың жиынтығы - Амагула басқарды. Құл саудасы кезеңінде әлеуметтік-саяси ұйымның ерекше түрі - хаус (ағылшын, үй) құрылды, ол үй шаруашылығының (варидің үлкен отбасылық қауымдастығы) негізінде пайда болды (құлдар да үй мүшелері бола алады). Әр хаус бір уақытта сауда үйі мен әскери жасақ ретінде қызмет етті. Қаланың басшысы сайланған билеуші (аманьябо) бастаған хаус басшылары мен құпия одақтардың кеңестері болды. Бұл кезең ерлер (Экине немесе Секиапу, Секени, Кириову) және әйелдер (Эгбеле Ириеме) құпия одақтарының, сондай-ақ әскери бірлестіктердің (периогбо, короногбо - «табысты жауынгерлер қоғамы») қызметімен сипатталады. Неке вирилокалды, көп әйел алу, қыз алып қашу жиі кездеседі. Фольклордың барлық негізгі жанрлары кең тараған. Иджолар қолданбалы өнердің жоғары деңгейімен танымал (маскалар, жерлеу қалқалары т.б.).
Тұрғын үйлері төртбұрышты, балшықпен сыланған сырықтардан жасалған бір бөлмелі үй, төбесі пальма жапырақтарымен жабылған. Үйлер көбінесе қадаларға салынған.
Дәстүрлі киімі – белге оралған мата бөлігі, заманауи – еуропалық киімдермен алмасуда.
Азық-түліктері – негізінен балық және өсімдік тектес тағамдар (жарма, бұқтырылған ет, пальма майы мен ащы дәмдеуіштермен пісірілген, қуырылған және пісірілген түйнектер).[6]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Большая российская энциклопедия 2004–2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/2000296
- ↑ Значение слова ИДЖО в Современном энциклопедическом словаре https://slovar.cc/enc/sovremenniy/1839438.html
- ↑ Иджо https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/936458
- ↑ Большая советская энциклопедия https://gufo.me/dict/bse/%D0%98%D0%B4%D0%B6%D0%BE
- ↑ Большая Советская энциклопедия Иджо https://my-dict.ru/dic/bolshaya-sovetskaya-enciklopediya/34938-idzho/
- ↑ a b народы мира / Иджо http://www.etnolog.ru/people.php?id=IDZH
