Дьюла (халық)
| jula | |
| Дьюла | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
2,2 млн. | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
 Кот-д’Ивуар |
2 млн. |
 Буркина-Фасо |
245 000 |
 Мали |
76 000 |
 Гана |
22 000 |
| Тілдері | |
| Діні | |
Дьюла (диула, джула, өз атауы: jula) — Кот-д’Ивуардағы және Буркина-Фасоның батысындағы мандин халықтарының жалпы атауы (марк-дафин мен болоннан басқа).[1] Жалпы саны 2,2 млн. адам. Кот-д'Ивуардағы саны 2 миллион адам. (2007 жылғы бағалау), Буркина-Фасода – 245 мың адам, 76 мың адам Малидің оңтүстігінде, 22 мың адам - Ганада тұрады.[2]
Тілі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Олар дьюла тілінде сөйлейді. Дюла мәдениеті мен тілі жағынан манинка, бамана, марк-дафин, мандинкаға жақын. XIII-XV ғасырларда дьюла тілі Батыс Африка саудагерлерінің қарым-қатынасы үшін маңызды болды. Кот-д'Ивуарда дьюла тілінің 22 диалектісінде сөйлейді.[3]
Діні[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Дьюла XIII ғасырдан бері негізінен мұсылман болып келеді (сүнниттік мұсылмандар). Ауылдық жерлердегі көптеген адамдар исламдық нанымдарды исламға дейінгі белгілі бір анимистік дәстүрлермен біріктіреді.
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
XIV—XV ғасырларда Дюла Кот-д'Ивуарға, Буркина-Фасоға және Батыс Ганаға, XVII ғасырдан бастап Конгоға баратын сауда жолдарының бойында шағын топтарға қоныстанды. XIX ғасырда Қара Вольтаның батысындағы аудандарда олар саяси басымдыққа қол жеткізді.[4]
Кәсібі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қала тұрғындары - көпестер мен қолөнершілер (тоқымашылық, зергерлік, керамика, ұсталықпен айналысады). Одиенна, Туба, Сегела Дьула департаменттерінде - егіншілік (күріш, құмай, тары, жержаңғақ, тәтті картоп), сату үшін ірі қара мал ұстайды.[5]
Өмір салты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Дюла қоғамында «ықпалды» және «төменгі» касталар бар. Соңғыларына нуму (ұсталар, құмырашылар), гриоттар (әңгіме айту шеберлері), финалар (мұсылман дәстүрінің білгірлері), гаранкалар (тері илеушілер) жатады. Бір рулық (дьаму), ортақ тотемдік тыйымдары бар үлкен туысқан қауымдастықтармен сипатталады. Неке патрилокальды, көп әйелділік кең таралған. Ауызша дәстүрге бай: эпикалық әңгімелер, әндер, т.б. .
Елді мекендері жинақы. Тұрғын үйлері саманнан салынған тік бұрышты, төбесі жалпақ.
Ерлер киімі – кең туника тәрізді жейде және кең шалбар, әйелдердікі – ұзын тігілген белдемше, түрлі-түсті жемпір, бас орамал.
Негізгі тағамдары - қайнатылған күріш немесе ет немесе көкөніс соусы мен дәмдеуіштер қосылған маниок ұнынан жасалған қою ботқа.[6]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Дьюла https://wiki-linki.ru/Page/1154428 Мұрағатталған 27 қаңтардың 2022 жылы.
- ↑ Большая российская энциклопедия 2004–2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/1972064
- ↑ Дь'ула https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/909030
- ↑ Значение слова дьюла https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B4%D1%8C%D1%8E%D0%BB%D0%B0
- ↑ Народы и культурыД https://travel-journal.ru/ethno/32/670/
- ↑ народы мира / Дьула http://www.etnolog.ru/people.php?id=DULA
