Азот топшасы

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту

Азот топшасы немесе пниктогендер[1] — Химиялық элементтердің периодтық кестесінің 15-ші тобының химиялық элементтері: азот N, фосфор P, мышьяк As, сурьма Sb және висмут Bi және унунпентий Uup тұратын элементтер жинағы[2]. Бұл атомдардың соңғы энергетикалық деңгейшесінде бес электрон болады және тұрақты күйде болу үшін инертті элементтерге тән үш электрон жетіспейді. Сондықтан азот топшасының элементтеріне жоғары +5 , төменгі -3 тотығу дәрежесі тән. Қышқылдық қасиеті жоқ бейметалдар ретінде қарастырылады (Азот пен Фосфор — бейметалдар, Күшән мен сурьма металдық қасиет көрсетеді, висмут —металл).

Азот[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Толық мақаласы: Азот

Азот — иіссіз, түссіз газ. Суда ерігіштігі, балқу және қайнау температуралы төмен. Азотты көп мөлшерде аммиак алу үшін қолданады. Өсімдіктер мен жануарлар үшін маңызы зор, өйткені ол белоктық заттардың құрамына кіреді.

Химиялық қасиеттері[өңдеу | қайнарын өңдеу]

1) Қысым мен температура жоғары болғанда сутекпен әрекеттеседі:

N2+3H2 ↔ 2NH3

2) Бейметалдармен әрекеттесуі:

N2+O2←→2NO

3) Қыздырғанда көптеген металдармен нитридтер түзеді:

3Mg+N2←→Mg3N2

Фосфор[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Толық мақаласы: Фосфор

Фосфор — бейметалл, 4 аллотропиялық түрі бар. Ақ фосфорды 280-340 градус аралығында қыздырса, қызыл фосфор пайда болады. Қызыл фосфорды балқытуға болмайды, қыздырса буға айналады. Фосфор сутекпен РН3-фосфин қосылысын түзеді. Ал металдармен әрекеттесіп, фосфидтер түзеді (Са3Р2-кальций фосфиді).


Күшән[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Толық мақаласы: Күшән

Күшән — электрөткізгіш, тығыздығы 5,72 г/см3 тең бейметалл. Сұр түсті мышьяк қыздыруға төзімді, суда ерімейді.

Сурьма[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Толық мақаласы: Сурьма

Сурьма — ақшыл-күміс түсті бейметалл. 4 аллотропиялық түр өзгерісі бар. Қыздырғын кезде қара түске айналады. Қара сурьма электрһткізгіш болып келеді. Жарылғыш сурьма металдық жылтыры бар түрі, соққан кезде жарылғыш болып табылады.

Висмут[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Толық мақаласы: Висмут

Висмут — ауыр, ақшыл-күміс түсті металл. Уақыт өте қою сұр оксидті қабықпен қапталады. Тез балқығыш болып келеді. Буы адам өмірі үшін қауіпті.


Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. Nomenclature of Inorganic Chemistry: IUPAC Recommendations 2005 section IR-3.5 / Edited by N G Connelly and T Damhus (with R M Hartshorn and A T Hutton) — 2005. — ISBN 0-85404-438-8.
  2. Общая характеристика элементов главной подгруппы V группы  (орыс.). Басты дереккөзінен мұрағатталған 27 наурыз 2012. Тексерілді, 1 қазан 2009.