Лютеций

Қаныққан бу қысымы
71	Иттербий ← Лютеций → Гафний
Lu; ↓; Lr	Периодическая система элементов 71Lu
Жай заттың сыртқы бейнесі
	Лютеций — күміс түсті ақшыл металл
Атом қасиеті
Атауы, символ, нөмірі	Лютеций, 71
Топ типі	Лантаноидтар
Топ, период, блок	3, 6, d
Атомдық масса ; (молярлық масса)	174,967 м. а. б. (г/моль)
Электрондық конфигурация	[Xe] 4f14 5d1 6s2
Қабықшалар бойынша электрондар	2, 8, 18, 32, 9, 2
Атом радиусы	174 пм
Химиялық қасиеттері
Ковалентті радиус	187±8 пм
Ион радиусы	(+3e) 85 пм
Электртерістілігі	1,27 (Полинг шкаласы)
Электродты потенциал	Lu←Lu3+ −2,30 В
Тотығу дәрежелері	0, +1, +2, +3
Иондалу энергиясы	1-ші: 513,0 (5,32) кДж/моль (эВ) ; 2-ші: 1340 кДж/моль (эВ) ; 3-ші: 2022.3 кДж/моль (эВ)
Жай заттың термодинамикалық қасиеттері
Термодинамикалық фаза	Қатты дене
Тығыздық (қ.ж.)	9,8404 г/см³
Балқу температурасы	1936 K
Қайнау температурасы	3668 K
Булану жылуы	414 кДж/моль
Молярлық көлем	17,8 см³/моль
Жай заттың кристаллдық торы
Тор құрылымы	Алтыбұрышты
Тор параметрлері	a = 3,503, c = 5,551 Å
c/a қатынас	1,585
Басқа да қасиеттері
Жылуөткізгіштік	(300 K) (16,4) Вт/(м·К)
Юнг модульі	68.6 ГПа
Жылжу модульі	27.2 ГПа
Пуассон коэффициенті	0.261
Виккерс қаттылығы	755–1160 МПа
Бринеллий қаттылығы	890–1300 МПа
CAS нөмірі	7439-94-3

Лютеций (лат. Lutetium; Lu) — Менделеевтің Периодтық кестесінің ІІІ тобының 6 периодына жататын химиялық элемент; лантаноидтар қатарына жатады. Рет нөмірі – 71, атомдық массасы – 174,967.

Элементті оксид түрінде 1907 жылы бір-біріне байланыссыз 2 химик ашқан: француз Жорж Урбэн, аустриялық Карл Ауэр фон Вельсбах және американдық Чарльз Джеймс. Ашылуының басымдылығы Ж. Урбэнға берілді.

Аты Париж қаласының латынша атауы – Lutetia Parisorum деген сөздерден алынды. Табиғи Лютецийдің екі тұрақты изотопты ¹⁷⁵Lu(97.4%) және ¹⁷⁴Lu (2.6%) алынған. Жер қыртысындағы салмақ мөлшері – 1*10⁻⁴%. Ең қымбат металдардың бірі, 1 кг бағасы – 3,5–5,5 мың доллар.

Физикалық қасиеттері

Лютеций — күміс түсті ақшыл металл, лантаноидтардың арасында ең ауыры.

Атомдық массасы 174,967, тығыздығы 9,8404. Балқу температурасы 1936 К, қайнау температурасы 3668 К.

Химиялық қасиеттері

Қосылыстарында ІІІ валентті. Оның тогығы Lu₂O₃, гидрототығы Lu(OН)₃. Лютеций гидрототығы Lu(OН)₃ лантоноидтер тобындағы басқа элементтер гидрототықтарының ішінде ең әлсіз негіз.

Лютеций хлориді, нитраты, сульфаты суда ериді. Фториді, карбонаты, оксалаты - суда ерімейді.

Қолдануы

Ақпарат иесі ретінде цилиндрлік магнит домендердің өндірісінде қолданылады.
Лазер сәулелерінің генерациясын жасау үшін қолданады.
Магнит, кызуға шыдамды керамика жасау үшін және металлургияда қолданады.
Ядролық физикада және энергетикада қолданылады.

Изотоптары

Нуклид символы	Протон заряды	N(нейтрон)	Изотоп массасы (а. е. м.)	Жартылай ыдырау мерзімі (T_1/2)	Ядроның спины және жұптығы
Нуклид символы	Қозу энергиясы			Жартылай ыдырау мерзімі (T_1/2)	Ядроның спины және жұптығы
¹⁵⁰Lu	71	79	149,97323	43 мс	2+
¹⁵¹Lu	71	80	150,96758	80,6 мс	11/2-
¹⁵²Lu	71	81	151,96412	650 мс	5-
¹⁵³Lu	71	82	152,95877	900 мс	11/2-
¹⁵⁴Lu	71	83	153,95752	1 с	2-
¹⁵⁵Lu	71	84	154,954316	68,6 мс	11/2-
¹⁵⁶Lu	71	85	155,95303	494 мс	2-
¹⁵⁷Lu	71	86	156,950098	6,8 с	1/2+
¹⁵⁸Lu	71	87	157,949313	10,6 с	2-
¹⁵⁹Lu	71	88	158,94663	12,1 с	1/2+
¹⁶⁰Lu	71	89	159,94603	36,1 с	2-
¹⁶¹Lu	71	90	160,94357	77 с	1/2+
¹⁶²Lu	71	91	161,94328	1,37 мин	1-
¹⁶³Lu	71	92	162,94118	3,97 мин	1/2+
¹⁶⁴Lu	71	93	163,94134	3,14 мин	1-
¹⁶⁵Lu	71	94	164,939407	10,74 мин	1/2+
¹⁶⁶Lu	71	95	165,93986	2,65 мин	6-
¹⁶⁷Lu	71	96	166,93827	51,5 мин	7/2+
¹⁶⁸Lu	71	97	167,93874	5,5 мин	6-
¹⁶⁹Lu	71	98	168,937651	34,06 сағ.	7/2+
¹⁷⁰Lu	71	99	169,938475	2,012 тәулік	0+
¹⁷¹Lu	71	100	170,9379131	8,24 тәулік	7/2+
¹⁷²Lu	71	101	171,939086	6,70 тәулік	4-
¹⁷³Lu	71	102	172,9389306	1,37 жыл	7/2+
¹⁷⁴Lu	71	103	173,9403375	3,31 жыл	1-
¹⁷⁵Lu	71	104	174,9407718	тұрақты	7/2+
¹⁷⁶Lu	71	105	175,9426863	3,85×10¹⁰ жыл	7-
¹⁷⁷Lu	71	106	176,9437581	6,6475 d	7/2+
¹⁷⁸Lu	71	107	177,945955	28,4 мин	1+
¹⁷⁹Lu	71	108	178,947327	4,59 сағ.	7/2+
¹⁸⁰Lu	71	109	179,94988	5,7 мин	5+
¹⁸¹Lu	71	110	180,95197	3,5 мин	7/2+
¹⁸²Lu	71	111	181,95504	2,0 мин	1
¹⁸³Lu	71	112	182,95757	58 с	7/2+
¹⁸⁴Lu	71	113	183,96091	20 с	3+

Тағы қараңыз

Сыртқы сілтемелер

Лютеций на Webelements
Лютеций в Популярной библиотеке химических элементов
Лютеций Мұрағатталған 15 желтоқсанның 2010 жылы.

Дереккөздер

“Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998