Платина

Қаныққан бу қысымы
78	Иридий ← Платина → Алтын
Pd; ↑; Pt; ↓; Ds	78Pt
Жай заттың сыртқы бейнесі
	күміс-ақ металл Платина кристалы
Атом қасиеті
Атауы, символ, нөмірі	Платина, 78
Топ типі	Ауыр металдар
Топ, период, блок	10, 6, d
Атомдық масса ; (молярлық масса)	195.084(9) м. а. б. (г/моль)
Электрондық конфигурация	[Xe] 4f14 5d9 6s1
Қабықшалар бойынша электрондар	2, 8, 18, 32, 17, 1
Атом радиусы	139 пм
Химиялық қасиеттері
Ковалентті радиус	136±5 пм
Ван-дер-Ваальс радиусы	175 пм
Ион радиусы	(+4e) 65 (+2e) 80 пм
Электртерістілігі	2,28 (Полинг шкаласы)
Электродты потенциал	Pt←Pt2+ 1,20 В
Тотығу дәрежелері	−3, −2, −1, 0, +1, +2, +3, +4, +5, +6
Иондалу энергиясы	1-ші: 870 кДж/моль (эВ) ; 2-ші: 1791 кДж/моль (эВ)
Жай заттың термодинамикалық қасиеттері
Термодинамикалық фаза	Қатты дене
Тығыздық (қ.ж.)	21,09-21,45 г/см³
Балқу температурасы	2041,4 K (1768,3 °C, 3214,9 °F)
Қайнау температурасы	4098 K (3825 °C, 6917 °F)
Балқу жылуы	21,76 кДж/моль
Булану жылуы	~470 кДж/моль
Молярлық жылусыйымдылық	25,85 Дж/(K·моль)
Молярлық көлем	9,10 см³/моль
Жай заттың кристаллдық торы
Тор құрылымы	куб ориентирован на поверхность
Тор параметрлері	3,920 Å
Дебай температурасы	230,00 K
Басқа да қасиеттері
Жылуөткізгіштік	(300 K) 71,6 Вт/(м·К)
Жылулық ұлғаю	(25 °C) 8,8
Юнг модульі	168 ГПа
Жылжу модульі	61 ГПа
Пуассон коэффициенті	0.38
Моос қаттылығы	3.5
Виккерс қаттылығы	400–550 МПа
Бринеллий қаттылығы	300–500 МПа
CAS нөмірі	7440-06-4

Платина Pt

Платина (лат. Platіnum; Pt) — элементтердің периодтық жүйесінің VІІІ тобындағы хим. элемент, ат. н. 78, ат. м. 195,09; асыл металдар тобына жатады.

Химиялық құрамы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Табиғатта орнықты 5 изотопы бар. Платина күмістей ақ түсті металл, тығызд. 21,45 г/см3, балқу t – 1769°С, қайнау t – 3900°C.

Платина асыл металдар тобына жатады. Табиғатта орнықты 6 изотопы: екі радиоактивті 190Pt, 192Pt, және төрт тұрақты 194Pt, 195Pt, 196Pt, 198Pt бар. Таза күйінде алғаш рет 1803 жылда ағылшын ғалымы У.Х. Волластон (1766 — 1828) алған. Платинаның жер қыртысындағы салмақ мөлшері 5107%. Табиғатта саф Платина мен оның маңызды қосылыс-тары: поликсен, ферроплатина, сперрилит (PtAs), куперит (PtS), бреггит (Pt,Pd,Nі)S кездеседі.

Платина күмістей ақ түсті металл, тығыздығы 21,45г/см3 (25^oС-та), балқу t 1872^оС, қайнау t 3872100^оС; жұмсақ, жайылғыш, созылғыш. Тотығу дәрежелері +2, +4 кейде +1, +3, +5, +6. Ауада тұрақты, химиялық инертті, бөлме температурасында патша арағы және броммен әрекеттеседі. Қатты қыздырғанда концентрлі HNO₃ пен H₂SO₄-те еріп, 400 — 500^oС-та галогендермен, P, S, C, Sі, Se, т.б. әрекеттеседі. Платинаны алу үшін алдымен кентасты құмнан тазартып, патша сұйықтығында ерітеді. Ерітіндіні NH₄Cl-мен (NH₄)₂[PtCl₆]-ға тұндырып, осы тұзды таза сутек ағынында алдымен 600^oС температурада тотықсыздандырады. Платина электродтар, термометр, коррозияға тұрақты ыдыстар, химиялық аппараттар жасауда, катализатор ретінде, тұздарды химиялық талдауда қолданылады.

Жартылысы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Платина негізгі тау жыныстарымен бірге кездеседі, яғни магмалық , өте сирек те болса гидротермалық . Сонымен қатар оныд шашыранды кендері де бар. қазіргі уақытта платинадан өте бағалы химиялық ыдыстар жасайды, тіске салады т. б.^[2]

Шығу тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ескі әлемде платина 16 ғасырдың ортасына дейін белгілі болған жоқ, бірақ Анд өркениеттерінде (Инка және Чибча) оны ежелден өндіріп, пайдаланған. XVI ғасырдың ортасында платинамен алғаш танысқан еуропалықтар конкистадорлар болды.

Ол 1557 жылы шыққан 15 кітаптағы экзотерикалық жаттығулар кітабында әдебиетте бірінші болып платина Скалигерді атап өтті деп саналады, онда ол Карданомен «металл» ұғымы туралы дауласып, Гондурастан келген белгілі бір зат туралы айтты. балқыту. Бәлкім, бұл зат платина болған.

1735 жылы испан королі платинаны болашақта Испанияға әкелмеу туралы жарлық шығарды. Колумбияда кен орындарын қазған кезде оны алтыннан мұқият бөліп алып, патша шенеуніктерінің бақылауымен Платино-дель-Пинто деген атпен белгілі болған Рио-дель-Пинтоның (Сан-Хуан өзенінің саласы) терең жерлеріне батыру бұйырылды.

Ал Испанияға әкелінген платинаны ашық және салтанатты түрде теңізге батырып жіберу бұйырылды. Патшалық бұйрық 40 жылдан кейін Мадрид билігі алтын мен күміс монеталарды өздері жасау үшін Испанияға платина жеткізуге бұйрық бергенде жойылды. 1820 жылы Еуропаға 3 тоннадан 7 тоннаға дейін платина жеткізілді. Мұнда алтынды ең ауыр металл деп санайтын алхимиктер оны кездестірді.

Ерекше тығыз платина алтыннан ауыр болып шықты, сондықтан алхимиктер оны жарамсыз металл деп санап, оған тозақтық қасиеттер берді. Платина біраз қолдануды кейінірек Францияда тапты, ол кезде метрдің эталоны одан жасалған, кейінірек килограммның эталоны пайда болды.

Кендері[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ірі кендері Оралда, Сібірде, Оңтүстік Америкада, Оңтүстік Африкада бар.^[3]

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

↑ ^a ^b Дереккөз қатесі: Жарамсыз <ref> тегі; no text was provided for refs named webelements
↑ Кристаллография, минералогия, петрография. Бұл кітап Абай атындағы Қазақтың мемлекеттік педагогты институтының, география факультетінде оқылған лекциялардың негізінде жазылды, 1990. ISBN 2—9—3 254—69
↑ “Қазақ Энциклопедиясы”, VII-том

[webelements-1] Дереккөз қатесі: Жарамсыз <ref> тегі; no text was provided for refs named webelements

[2] Кристаллография, минералогия, петрография. Бұл кітап Абай атындағы Қазақтың мемлекеттік педагогты институтының, география факультетінде оқылған лекциялардың негізінде жазылды, 1990. ISBN 2—9—3 254—69

[3] “Қазақ Энциклопедиясы”, VII-том

[1]

[2]

[3]