Мазмұнға өту

Эйнштейний

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
99 КалифорнийЭйнштейнийФермий
Ho

Es

(Upt)
Периодическая система элементовСутегіГелийЛитийБериллийБор (элемент)КөміртекАзотОттекФторНеонНатрийМагнийАлюминийКремнийФосфорКүкіртХлорАргонКалийКальцийСкандийТитан (элемент)ВанадийХромМарганецТемірКобальтНикельМысМырышГаллийГерманийКүшәнСеленБромКриптонРубидийСтронцийИттрийЦирконийНиобийМолибденТехнецийРутенийРодийПалладийКүмісКадмийИндийҚалайыСүрмеТеллурИодКсенонЦезийБарийЛантанЦерийПразеодимНеодимПрометийСамарийЕуропийГадолинийТербийДиспрозийГольмийЭрбийТулийИттербийЛютецийГафнийТантал (элемент)ВольфрамРенийОсмийИридийПлатинаАлтынСынапТаллийҚорғасынВисмутПолонийАстатРадонФранцийРадийАктинийТорийПротактинийУранНептунийПлутонийАмерицийКюрийБерклийКалифорнийЭйнштейнийФермийМенделевийНобелийЛоуренсийРезерфордийДубнийСиборгийБорийХассийМейтнерийДармштадтийРентгенийКоперницийНихонийФлеровийМосковийЛиверморийТеннессинОганесон
Периодическая система элементов
99Es
Жай заттың сыртқы бейнесі
Радиоактивті күміс металл
Атом қасиеті
Атауы, символ, нөмірі

Эйнштейний, 99

Топ типі

Актиноидтар

Топ, период, блок

III, 7, f

Атомдық масса
(молярлық масса)

[252] 252,083 м. а. б. (г/моль)

Электрондық конфигурация

[Rn] 5f11 7s2

Қабықшалар бойынша электрондар

2, 8, 18, 32, 29, 8, 2

Атом радиусы

292 пм

Химиялық қасиеттері
Электртерістілігі

1,3 (Полинг шкаласы)

Электродты потенциал

Es←Es3+ −2,0 В
Es←Es2+ −2,2 В

Тотығу дәрежелері

+2, +3, +4

Иондалу энергиясы
(бірінші электрон)

619 кДж/моль (эВ)

Жай заттың термодинамикалық қасиеттері
Термодинамикалық фаза

Қатты дене

Тығыздық (қ.ж.)

13,5 г/см³

Балқу температурасы

1133 К (860 °C, 1580 °F)

Қайнау температурасы

1269 К (996 °C, 1825 °F)

Басқа да қасиеттері
CAS нөмірі

7429-92-7

Эйнштейний Es

Эйнштейний (лат. Eіnsteіnіum; Es) — элементтердің периодтық жүйесінің ІІІ тобындағы жасанды жолмен алынған радиоактивті химиялдық элемент; ат. н. 99, ат. м. 252; актиноидтар тобына жатады. Эйнштейнийді Сиборг бастаған американ ғалымдары 1952 жылы термоядролық жарылыс өнімдерін зерттеу барысында бөліп алып, А.Эйнштейннің құрметіне атаған (1955). Уран ²³⁸U изотопы 15 нейтрон сіңіріп, жеті ыдырауға ұшырағанда ²⁵³Es изотопы түзіледі.

Эйнштейнийді ядролық реакторларда жасанды жолмен алуға болады, ол үшін уранды нейтронмен немесе иондармен атқылайды: ²³⁸U(N14 6n) ²⁴⁶Es. Эйнштейний элементінің 19 изотопы бар, оның сегізі ауыр иондар, -бөлшектер және дейтрондар арқылы алынған. Эйнштейнийдің ²⁴⁷Es изотопы 1967 жылы Дубно қаласында синтезделген. Ең тұрақты изотопы ²⁵⁴Es (T½ = 280 тәулік). Химиялық, физикалық-механикалық қасиеттері аз зерттелген Эйнштейнийді 3 валентті LaF3, La(OH)3 қосылыстарын басқа элементтермен бірге тұнбаға түсіру және ион алмастыру арқылы жеке күйінде бөліп алады. Эйнштейний басқа элементтерді синтездеуде пайдаланылады. Оның ²⁵³Es изотопынан менделевий алынады. [1]

Эйнштейний 1952 жылы желтоқсанда Эви Майк сынағы нәтижесіндегі радиоактивті жаңбырдан табылды. Элемент Альберт Эйнштейннің атымен аталған.

1961 жылы салмағы 0,01 мкг болатын эйнштейннің макроскопиялық бірінші үлгісі алынды.

Алу жолдары

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Эйнштейн-247 америций-241 көміртек иондарымен, сондай-ақ уран-238 азот иондарымен бомбалау арқылы алынады.

Эйнштейн-248 калифорний-249 дейтерий иондарымен бомбалау арқылы алуға болады[6].

Атомдық нөмірлері 249-дан 252-ге дейінгі изотоптар альфа бөлшектерімен беркелий-249 сәулелену арқылы синтезделеді.

Эйнштейн-253 Калифорния-252 нысанасын термиялық нейтрондармен бомбалау арқылы өндіріледі.

Физикалық және химиялық қасиеттері

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Қосылыстарда эйнштейн +2 және +3 тотығу дәрежесін көрсетеді. Мысал ретінде оның иодиді[2] химиялық формуласы EsI3 (кәріптас қатты зат) болып табылады.

Кәдімгі сулы ерітіндіде эйнштейн ең тұрақты түрінде Es3+ иондары түрінде болады (жасыл түс береді). +2 тотығу дәрежесі бар галогенидтерді сутегімен +3 тотығу дәрежесімен сәйкес галогенидті тотықсыздандыру арқылы дайындауға болады[10]. Эйнштейн оксигалидтері үш валентті галогенді су буының және сәйкес галогенсутектің қоспасымен қыздыру арқылы дайындалуы мүмкін[11].

Эйнштейн — күміс түсті металл; алтыбұрышты құрылымда кристалданатын жеңіл актинидтерден (Am, Cm, Bk, Cf) айырмашылығы, текше жүйенің кристалдарын (беттік орталық тор), Fm3m кеңістік тобының, ұяшық параметрлері a = 0,575 нм құрайды. Эйнштейннің бөлме температурасындағы тығыздығы 8,84 г/см3, оның лантанидтер тобындағы гомологының тығыздығына жақын – гольмий (8,79 г/см3) және актинидтер тобындағы көрші элементтің тығыздығы – калифорнийдің (15,1 г) жартысына жуығы. /см3). Эйнштейн — жұмсақ металл, оның икемділік модулі 15 МПа — сілтілі емес металдар арасындағы ең төменгі мәндердің бірі. Балқу температурасы — 860 °C. Салыстырмалы түрде жоғары құбылмалылықпен сипатталады. Парамагниттік.

EsF3 литиймен тотықсыздану арқылы алуға болады.

Көптеген қатты эйнштейн қосылыстары синтезделген және зерттелген, мысалы, Es2O3, EsCl3, EsOCl, EsBr2, EsBr3, EsI2 және EsI3.

Пайдаланылған әдебиет

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
  1. Қазақ энциклопедиясы, 10 том;
  2. Ашық энциклопедия