Израиль — Қазақстан қатынастары
 | |
 Израиль |
 Қазақстан |
Израиль — Қазақстан қатынастары — Израиль мен Қазақстан арасындағы ағымдағы және тарихи қатынастарға жатады. Елдер 1992 жылы 10 сәуірде дипломатиялық қарым-қатынас орнатты. Израильдің Астанадағы елшілігі 1992 жылы тамызда ашылды. Қазақстанның Тель-Авивтегі (Израиль) елшілігі 1996 жылы мамырда ашылды. 2004 жылы Израильде сауда-экономикалық қатынастарды дамыту және кеңейту мақсатында Израиль-Қазақстан Сауда-өнеркәсіп палатасы құрылды.
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қазақстанның Мемлекеттік хатшысы 2004 жылғы тамызда Израильдің Өзбекстандағы елшісі Моше Камхимен кездесіп, елдер арасындағы әлеуметтік және экономикалық байланыстарды және Израиль елшілігін Астанаға көшіруді талқылады.
Екі ел қорғаныс және барлау саласында тығыз байланыста. Израильде тоқсан бес қазақстандық фермерлер, менеджерлер мен ғалымдар оқытылды.[1][2]
2009 жылдың сәуірінде Қазақстанның Ұлттық қауіпсіздік комитеті елдің Қорғаныс министрлігі израильдік қару-жарақ өндірушілерінен ақаулы артиллерия мен қорғаныс жүйелерін әдейі сатып алғанын мәлімдеді. Қорғаныс министрінің орынбасары Қажымұрат Майерманов пен израильдік кәсіпкер Борис Шейнкман бұл іске байланысты қамауға алынды.[2]
2009 жылы маусымда Израиль президенті Шимон Перес Қазақстанға сапармен келді, өйткені ол бірнеше рет Сыртқы істер министрі қызметін атқарды.[3]
Израиль Премьер-министрі Беньямин Нетаньяху 2016 жылғы желтоқсанда Астанада өткен Қазақстан-Израиль бизнес-форумына қатысты. Нетаньяхудың Қазақстанға сапары Израиль үкіметі басшысының алғашқы сапары болды.[4]
Кейбір израильдік комментаторлар Израильдің Орталық Азия мемлекеттерімен, оның ішінде Қазақстанмен қарым-қатынасы елдің Орталық Азиядағы стратегиялық табиғи ресурстарды бақылау үшін "үлкен ойынға" қатысуының бір бөлігі екенін түсіндірді.[3] Сол сияқты Иран Ислам Республикасы да көпшілік алдында наразы болды және жеке түрде Қазақстанның Израильмен байланысын үзуге тырысты, бірақ нәтиже болмады; Иран бұған дейін Сауд Арабиясы мен АҚШ-тың орнына бұрынғы КСРО-ның жаңа тәуелсіз мемлекеттерін мұсылман көпшілігімен одақтастарға тартуға тырысқан Кеңес Одағының ыдырауы және олардың Израильге қарсы әрекеттері стилі жағынан да, стилі жағынан да өте ұқсас болды және нәтижелері бойынша.
Экономикалық қатынастар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Израиль сатып алатын мұнайдың 25% - дан астамы Қазақстанға тиесілі және Қазақстан Израильге мұнай сатуды ұлғайтуға ұмтылуда.[5]
Израиль мен Қазақстан Алматы облысында Израиль-Қазақстан ирригация демонстрациялық орталығын іске қосты.[6] 2004 жылы Израиль сауда-экономикалық қатынастарды дамыту және кеңейту мақсатында Израиль-Қазақстан сауда палатасын құрды. Израиль-Қазақстан Сауда-Өнеркәсіп палатасының төрағасы - Майкл Рой.
Қазақстандағы еврей қауымдастығы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Сталин мыңдаған еврейлерді бұрынғы отырықшы шегінен шығарған кезде Қазақстанның еврей халқы күрт өсті. Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде тағы 8500 еврей қашып, Қазақстанға қашып кетті. 1989 жылдан бастап 10 000 ға жуық қазақ еврейлері Израильге қоныс аударды.[7][8]
2004 жылы ашылған Астанадағы Бейт-Рахель синагогасы Орталық Азиядағы ең ірі болып табылады.[9]
1999 жылы Қазақстанның барлық еврей қауымдары Бүкілқазақстандық Еврей Конгресі шеңберінде біріктірілді. Елдегі алғашқы синагоганы 2001 жылы Чабад Любавич ашты, сонымен қатар еврейлердің күндізгі мектебі мен жазғы лагерлері бар қоғамдық орталық құрылды.[8]
Бүгінгі таңда 3300 адамнан тұратын Қазақстанның еврей қауымдастығында 20-дан астам еврей ұйымдары мен 14 күндік мектептер бар.[7] 700-ден астам еврей оқушылары бүкіл ел бойынша 14 еврей күндізгі мектебінде оқиды, сонымен қатар Израильдің Еврей агенттігі бүкіл ел бойынша еврей жасөспірімдеріне еврей мәдениеті мен еврей тілін үйрететін бірнеше жастар орталықтарына демеушілік жасайды.[8]
Қазақстанның еврей қауымы өзінің мәдени мұрасын жалғастыруда. 2007 жылы Алматыда "Прахим" жастар би-вокалдық тобы құрылды. Прахим репертуарының ерекшелігі-топ төрт тілде: қазақ, орыс, идиш және иврит тілдерінде орындайтын танымал идиш әні "Bei mir Bistu Shein". 2014 жылдың қазан айында топ Бостон мен Нью-Йоркте бірнеше концерт қойды. Америкалық еврей жастар орындаушыларының Қазақстанға сапары 2015 жылдың көктеміне жоспарланған болатын.[10]
2016 жылдың қыркүйегінде Алматының Орталық синагогасында Тораның он екінші шиыршығын тапсыру рәсімі өтті. Бұл Любавич реббенің әкесі раввин Леви Ицхак Шнерсонға құрмет болды, оның құрметіне Қазақстанның еврей орталығы Чабад Любавич аталды.[11]
Израильдің Қазақстандағы елшілері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Бен-Али Кармел (1993 - 1996)
- Израиль Мэй-Али (1996 - 2002, 2008 - 2012)
- Моше Кимхи (2002 - 2004)
- Майкл Лотем (2004 - 2006)
- Ран Ишай (2006 - 2008)
- Элияху Тасман (2012 - 2015)
- Михаил Бродский (6 қыркүйек 2015 - 2018)
- Лиат Вексельман (2018 жылдан бастап)
Қазақстанның Израильдегі елшілері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Б. Әйтімова (1996-2002)
- М. Тілеуберді (2002-2003)
- Қ. Әбдірахманов (2003-2006)
- Талғат Орекенов (2006-2008)
- В. Зверьков (2006-2008)
- Г. Оразбақов (2008-2012)
- Б. Нұрғалиев (2012-2014)
- Д. Қуанышев (2014-қазіргі уақыт)
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ 2004 archive KAZAKHSTAN: Week by Week News Bulletin Released by the Embassy of the Republic of Kazakhstan to the State of Israel.
- ↑ a b Kazakhstan: Military hardware bought from Israel flawed, Reuters (April 13, 2009).
- ↑ a b Kazakhstan: Israel's Partner in Eurasia Мұрағатталған 7 тамыздың 2011 жылы. Jerusalem Center for Public Affairs, September–October 2009
- ↑ Israeli Prime Minister Visits Astana, Strengthens Ties.
- ↑ Kazakhstan seeks to increase oil exports to Israel By KSENIA SVETLOVA, SHARON WROBEL, 11/17/2009, Jerusalem Post
- ↑ Israel, Kazakhstan Launch Joint Irrigation Project in Almaty Region.
- ↑ a b Shalom, Kazakhstan: A Jewish Culture Guide.
- ↑ a b c Kazakhstan has a small but thriving Jewish community.
- ↑ Largest synagogue in Central Asia opens in Kazakhstan.
- ↑ Jewish Children's Band from Kazakhstan Performs in New England (October 29, 2014).
- ↑ Jewish Community in Kazakhstan Celebrates Torah Scroll Introduction (September 22, 2016).
