Қазақстан — Иран қатынастары
 | |
 Иран |
 Қазақстан |
Қазақстан — Иран қатынастары — бұл Иран мен Қазақстан арасындағы халықаралық қатынастар мен дипломатиялық байланыстар.
Дипломатия[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Тағы қараңыз: Қазақстанның Ирандағы Елшілігі
Қазақстан Кеңес блогы ыдырағаннан кейін салыстырмалы түрде жаңа ел болғандықтан, Иранның бұл елмен қарым-қатынасы да жаңа болып табылады. Қазақстанның мәліметінше, екі ел арасындағы дипломатиялық қатынастар 1992 жылы 29 қаңтарда басталған. Қазақстанның өкілдігі Иран Ислам Республикасында 1993 жылы, ал консулдық 2007 жылы (Горган) құрылды. Иранға келетін болсақ, олар 1992 жылы Қазақстанда елшілік ашты, ал екі консулдық 1992 жылы (Ақтау) және 2012 жылы (Алматы) құрылды.[1]
Қазақстанның Ирандағы елшілігі 1993 жылдан бері жұмыс істейді. 2007 жылдың қазан айында Горган қаласында Қазақстан Республикасының Бас консулдығы ашылды. 2018 жылдың қазан айында Бендер-Аббас қаласында консулдық жұмыс істей бастады. Иранның Қазақстандағы елшілігі 1992 жылдан бері жұмыс істейді. Иранның бас консулдықтары Ақтауда 2009 жылғы қазанда және Алматыда 2012 жылғы тамызда ашылды.
Сапарлар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Нұрсұлтан Назарбаевтың Тегеранға сапары аясында 1996 жылдың мамырында және 1999 жылдың қазанында көлік, транзит, Мұнай және газ саласында бірқатар экономикалық келісімдерге қол қойылды.
Иран президенті Мұхаммед Хатами Қазақстанға екі рет барды: 1998 жылғы мамырда Экономикалық Ынтымақтастық Ұйымының саммитіне қатысу үшін және 2002 жылғы сәуірде ресми сапармен.
2007 жылдың қазан айында Қазақстан Президенті Тегеранға ресми сапармен барды, сондай-ақ Каспий маңы мемлекеттерінің II саммитіне қатысты.
2009 жылдың сәуір айында Иран президенті Махмуд Ахмадинежадтың Астанаға сапары өтті. 2011 жылдың маусым айында ол Шанхай Ынтымақтастық Ұйымының (ШЫҰ) саммитіне қатысты.
2013 жылдың тамыз айында Нұрсұлтан Назарбаев Иран президенті Хасан Рухани ұлықтау рәсіміне қатысты.
2014 жылдың қыркүйегінде Иран президенті Хасан Руханидің Қазақстанға мемлекеттік сапары өтті. Сапар барысында бірлескен өтініш қабылданып, жолаушылар мен жүктерді халықаралық автомобильмен тасымалдау туралы келісімге, сауда-экономикалық және инвестициялық ынтымақтастықты дамыту жөніндегі жол картасына қол қойылды.
2016 жылғы 21-22 желтоқсанда Иран президенті Хасан Руханидің Қазақстанға ресми сапары өтті. 2017 жылғы 10 қыркүйекте Иран президенті Хасан Рухани Астанада өткен технологиялар және ғылым жөніндегі Ислам Ынтымақтастығы Ұйымының I саммитіне қатысты. 2018 жылғы 12 тамызда Иран Президенті Рухани Ақтаудағы Каспий саммитіне қатысты.
Ынтымақтастық[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Екі мемлекет басшылары ШЫҰ — ның Бішкектегі XIII саммиті (2013 ж. Қыркүйек), Шанхайдағы АӨСШК — нің IV саммиті (2014 ж. Мамыр), Астраханьдағы Каспий маңы саммиті (2014 ж. қыркүйек), Қазақстан-Түрікменстан-Иран темір жолының ашылу салтанаты (2014 ж. желтоқсан), Сочидегі Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңестің отырысы аясында кездесті (қазан 2019).
Иран Қазақстанның 2017-2018 жылдарға арналған БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшелігіне кандидатурасын қолдады, Астанада "ЭКСПО 2017" халықаралық мамандандырылған көрмесін өткізуге дауыс берді, штаб-пәтері Астанада орналасқан азық-түлік қауіпсіздігі жөніндегі Ислам Ұйымының Жарғысына қол қойды.
Алматыда ИРИ ядролық бағдарламасы бойынша халықаралық делдалдар мен Иранның "алтауы" келіссөздерінің екі раунды өткізілді.
Иран Сириядағы бітімгершілік кепілі елдердің бірі ретінде Астана процесі аясында халықаралық кездесулерге қатысты.
Сауда[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Соңғы алты жылда екі ел арасындағы тауар айналымы бес есеге өсті-2009 жылы 400 миллион доллардан 2 миллиард долларға дейін.[2]
Иран Қазақстаннан астық, мұнай өнімдері мен Металдарды импорттайды. Иран Астанаға Азия нарықтарына қол жеткізуге мүмкіндік беретін Қазақстан, Түрікменстан және Иранды (Парсы шығанағы) жалғайтын құбыр құрылысын қоса алғанда, бірлескен мұнай-газ жобаларында серіктес болып табылады. Қазақстан Иранның машина жасауға, инфрақұрылымға, көлікке, телекоммуникацияға салған инвестицияларына ерекше қызығушылық танытып отыр.[2]
Иран мен Қазақстан елдері өте алуан түрлі болғанына қарамастан, олар Азия елдері ретінде бірлескен жұмыста ортақ тіл тапты. Оларды байланыстыратын маңызды компонент-олардың екеуі де Каспий теңізімен шектесетіндігі. Осы ресурстармен қамтамасыз етілген ресурстар мен қол жетімділік олардың экономикасы мен ресурстарының байланыстырушы буыны болып табылады. Екі елдің мұндай экономикалық мүдделері су асты немесе Жерасты Барлау болсын, мұнай өндірумен байланысты.[3] Сонымен қатар, 2010 жылы жоғары лауазымды ирандық және қазақстандық шенеуніктер арасындағы әңгімелерде екі елдің пікірінше, олардың қарым-қатынасы қаншалықты жақсы дамып келе жатқаны туралы мәселе талқыланды. Иран мен Қазақстан қарым-қатынастарының сол кезеңінде, әсіресе ауыл шаруашылығы және көлік (әуе және теміржол) арқылы өз байланыстарын одан әрі дамытуға ұмтылды.[3]
2021 жылы Иранның Орталық Азияның көптеген елдерімен сауда көлемі өсті. 2022 жылдың маусым айында Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Тегеранға барды.[4]
Раиси мен Тоқаев Қазақстанды Иран мен Түркиямен байланыстыратын теміржол желісін ұсынды. Темір жолдың мақсаты-Қазақстанның Еуропаға экспортын жеңілдету.[4]
Иран Ресей, Иран және Үндістан арқылы Солтүстік-Оңтүстік көлік дәлізінің халықаралық сауда бағытын ілгерілетуде Қазақстанның теміржол желісінен пайда көрер еді. Елдер дәліздің Египеттің Суэц каналымен бәсекелес болғанын қалайды. Осыған байланысты Иран Өткен аптада дәлізді нығайту үшін Ресейде коммерциялық орталық ашты.Қазақстан Президенті Республика Иранның азаматтары үшін виза алмай-ақ 14 күндік сапар жасағанын мәлімдеді. Ол ирандық трейдерлерге осы артықшылықты пайдалануды ұсынды. Ол ирандық кәсіпкерлер мен туристерді көбірек тартуға бағытталған.[5]
Тұрақты міндеттеме[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Екі елдің қарым-қатынасы халықаралық ұйымдардағы өзара ынтымақтастығының арқасында да қарқынды дамыды. Осы саладағы қатынастардың кейбір маңызды мысалдары-Біріккен Ұлттар Ұйымы (БҰҰ) және экономикалық ынтымақтастық ұйымы арқылы қатынастар. Сонымен қатар, дипломатиялық миссия басталғаннан бері жасалған 60-тан астам келісімшарттар Иран мен Қазақстанның бір-біріне заңды және дипломатиялық міндеттемелері бар екеніне кепілдік береді.
Иран мен Қазақстан арасындағы қарым-қатынастың тағы бір аспектісі-олар өздерінің ынтымақтастығын одан әрі дамыту үшін кездесулер мен саммиттер өткізуге ниетті сияқты. Екі ел де, әсіресе олардың көшбасшылары, өз валюталарының құндылығы мен беріктігін одан әрі арттыруға міндеттеме алғанын атап өтті. Олардың журналистік қоғамдастыққа өздерінің берік қарым-қатынастарын жалғастыру жолдары туралы айтқан тағы бір тәсілі екі ел арасындағы визалық талаптарды жеңілдету болып табылады, бұл олардың пікірінше, басқа тиісті елдегі ирандық және қазақстандық бизнестің мүдделерін арттыруға көмектеседі.[6]
Қазақстан Премьер-Министрі 2019 жылы Иранның ауыл шаруашылығы министрімен кездесуі кезінде Иранмен сауда байланысын кеңейтуге ниет білдірді, деп хабарлайды Fars News.[7]
Орталық Азия елі Кеңес одағынан тәуелсіздік алған сәттен бастап Иранның Қазақстанмен жылы қарым-қатынасы қалыптасты. Қазақстан Иранға, атап айтқанда, Ислам Республикасына санкциялардан құтылуға мүмкіндік берген мұнай айырбастау мәмілелері арқылы көмек көрсетті.[4]
Қазақстанның Ирандағы елшілері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Мырзатай Жолдасбеков (1993-1996)
- Вячеслав Гиззатов (1996-2000)
- Төлеген Жүкеев (2000-2003)
- Сәбит Таиров (2004-2006)
- Ерік Өтембаев (2006-2009)
- Нұрбах Рүстемов (2009-2010)
- Бағдад Әміреев (2011-қыркүйек 2018)
- Асхат Оразбай (2019 жылғы қаңтардан бастап)
Иранның Қазақстандағы елшілері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Расул Эслами; 28 шілде 1992 - 3 қыркүйек 1996
- Хасан Кашкави; 26 қыркүйек 1996 - 28 мамыр 2000
- Мортеза Саффари Натанзи; 22 қараша 2000 - 18 қазан 2004
- Рамин Мехманпараст; 15 наурыз 2005 - 13 тамыз 2009
- Горбан Сейфи; 30 наурыз 2010 - 12 сәуір 2014
- Моджтаба Дамирчилу; 6 Мамыр 2014 - 22 тамыз 2018
- Маджид Самезаде Сабер; 2018 жылдың 17 қарашасынан бастап.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Kazakhstan - Iran (12 ақпан 2019).
- ↑ a b Iran Daily - Domestic Economy - 08/18/09.
- ↑ a b Kazakhstan-Iran Foreign Relations.
- ↑ a b c Iran, Kazakhstan boost trade relations with new railway network.
- ↑ Iran and Kazakhstan's long uprising to expand relations.
- ↑ Iran, Kazakhstan Agree on One-Year Visa, Asia News Monitor (November 19, 2018).
- ↑ Iran, Kazakhstan to Broaden Ties in All Areas..
