Қазақстан — Ұлыбритания қатынастары
 | |
 Ұлыбритания |
 Қазақстан |
Қазақстан — Ұлыбритания қатынастары — 1992 жылы 19 қаңтарда ресми түрде орнатылды. Ұлыбритания 1992 жылы қазанда Қазақстанда елшілік ашты, ал Қазақстан 1996 жылы ақпанда Ұлыбританияда елшілік ашты. Соңғы бірнеше жылда Қазақстанның Батыспен қарым-қатынасы айтарлықтай жақсарды, өйткені үкімет АҚШ бастаған терроризмге қарсы соғыста тығыз ынтымақтастықта болды.[1]
Ұлыбритания Қазақстандағы үшінші ірі шетелдік инвестор болып табылады, британдық компаниялардың үлесіне тікелей шетелдік инвестициялардың 14% - ы тиесілі. Қазақстанда 100-ден астам британдық компания бизнес жүргізуде.[2]
BAE Systems Air Astana акцияларының 49% иелік етеді.[2]
Қазақстан-Британ стратегиялық диалогы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қазақстан-Британ стратегиялық диалогы өзара саяси қарым-қатынас пен ынтымақтастық үшін платформа болып табылады. Оны әр елдің Сыртқы істер министрі басқарады.[3]
Экономикалық қатынастар және сауда[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ұлыбритания Қазақстан экономикасына ең ірі алты инвестордың бірі болып табылады. 2005-2018 жылдары Ұлыбританиядан тікелей шетелдік инвестициялар ағыны 13 миллиард долларды (10,8 миллиард фунт стерлинг) құрады. Британдық инвесторлар мен компаниялар Қазақстанға 1991 жылдан бері 25 миллиард АҚШ долларын инвестициялады. 2018 жылы Ұлыбританиядан Қазақстанға ТШИ жалпы ағыны 2017 жылмен салыстырғанда (533,8 млн доллар) 11,1% - ға ұлғайып, 593,1 млн долларға жетті. 10 жыл ішінде Ұлыбританиядан Қазақстанға тікелей инвестициялар ағыны 8,8 миллиард долларды құрады. Британдық инвесторлар үшін Қазақстандағы ең тартымды сала кәсіби, ғылыми және техникалық қызмет болып табылады, оның үлесі жалпы көлемнің 34,3 пайызын немесе 7,8 миллиард долларды құрайды. Ұлыбританиядан келген инвесторлар қаржылық және сақтандыру қызметін (2,4 миллиард доллар) және тау-кен өндірісін (1,8 миллиард доллар) айтарлықтай қаржыландырды.[4][5][6]
Ұлыбритания да Қазақстанның ең ірі сауда серіктестерінің ондығына кіреді. 2018 жылы өзара тауар айналымы 1,2 миллиард долларды (1 миллиард фунт) құрады. Тауар айналымындағы негізгі үлесті қазақстандық тауарлар мен қызметтердің экспорты құрайды - 63 пайыз немесе 793,9 миллион доллар, ал Ұлыбританиядан импорт 466,8 миллион долларға немесе 37 пайызға жетті.[4]
Ұлыбритания мен Қазақстан трансевразиялық көлік дәліздері мен Жібек жолы дәлізі үшін қосалқы инфрақұрылым мен коммерциялық қызметті құруда ынтымақтасады.[7]
2019 жылы екіжақты сауда көлемі 3,2 миллиард долларды құрады. Британдық компаниялар Қазақстанға 2,6 миллиард долларға тауарлар мен қызметтерді экспорттады, ал Ұлыбритания Қазақстаннан 737 миллион долларға тауарлар импорттады.
Цифрлық саладағы ынтымақтастық[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ұлыбритания цифрлық технологиялар мен жасанды интеллектті дамытудың әлемдік рейтингінде жетекші орын алады. Қазақстан Ұлыбританиямен цифрлық саладағы үздік Британдық тәжірибелерді қабылдау және енгізу мақсатында ынтымақтасады. Бұл цифрлық технологияларды пайдалану есебінен Қазақстанда өмір сүру деңгейін арттыруға бағытталған "Цифрлық Қазақстан" бағдарламасын іске асырудың ажырамас бөлігі.[8][9][10]
Құқық қорғау саласындағы ынтымақтастық[өңдеу | қайнарын өңдеу]
2020 жылдың қыркүйегінде президент Қасым-Жомарт Тоқаев ұлтқа Жолдауында "полиция қолында" қағидаты негізге алынатын "қызметтік полиция моделіне" көшу туралы жариялады (полиция қадамдық қолжетімділікте). Ішкі істер министрлігінің бір жоғары лауазымды адамының айтуынша, бұл модель жергілікті қауымдастықтардан жаяу қашықтықта полиция бөлімшелерінің болуын және полицейлерді жергілікті мәселелерді шешуге жұмылдыратын беделді және тапқыр менеджерлер ретінде пайдалануды қарастырады. Ол 1990 жылдардың аяғында Ұлыбританияда 2010 жылдары Назарбаевтың кеңесшісі болған Тони Блэрдің басқаруымен енгізілген Қоғамдық қауіпсіздік серіктестіктеріне еліктеуге тырысады. Полицияда өте аз адамдар іс жүзінде "қызметтік полиция моделі" дегенді түсінсе де, ішкі істер министрі Эрлан Тұрғымбаев Президент Қасым-Жомарт Тоқаевқа ескі полиция учаскелерін жөндеу және жаңаларын салу туралы баяндады.[11]
Кездесулер мен іскерлік қатынастар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Сыртқы істер министрі Борис Джонсон 2017 жылғы қарашада Лондонда Қазақстанның Сыртқы істер министрі Қайрат Әбдірахмановты қабылдады.
Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев 2006 жылғы 23 қазанда BAE Systems компаниясының бұрынғы атқарушы директоры Ричард Эвансты бес қазақстандық компанияны бақылайтын мемлекеттік холдингтік компания Самұрықтың басшысы етіп тағайындады.
Қазақстан мен Ұлыбритания түрлі конференциялар мен үкіметаралық форумдар арқылы өздерінің экономикалық ынтымақтастығын тұрақты түрде дамытып келеді. Осындай форумдардың бірі 2018 жылдың қазан айында Лондонда өтті. "Қазақстандық жаһандық инвестициялық форум 2018" деп аталатын іс-шараға 150-ден астам бизнес басшылары жиналды. Форумның қорытындысы Көлік және логистика, металлургия, энергетика, ауыл шаруашылығы, машина жасау, сондай-ақ денсаулық сақтау жүйесінің инфрақұрылымын дамыту саласында Британдық компаниялармен бірқатар келісімдер жасасу болды.[12]
Лондонға сапарлар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Президент Назарбаев бірнеше қазақстандық бизнес көшбасшыларымен бірге 2006 жылғы 21 және 22 қарашада Англияның Лондон қаласында Эванс, Ұлыбритания премьер-Министрі Тони Блэр, Патшайым Елизавета II, қазынашылық канцлері Гордон Браун, лорд-мэр Джон Статтард және Еуропалық Қайта Құру және даму банкінің президенті Жан Лемьермен кездесті. Назарбаев Премьер-Министр Блэрмен энергетикалық ынтымақтастықты талқылады, ал президент Лемьер Қазақстанның жоғары экономикалық өсімін назарға ала отырып, ЕҚДБ-ның Қазақстанмен қарым-қатынасын өзгертуге уәде берді. 22 қарашада Назарбаев Лондон бизнесінің басқа өкілдерімен кездесіп, Лондон қор биржасында сауда-саттық ашып, Лондон металдар биржасына барды.[13][14]
Саясаттанушылар Назарбаев бұл сапарды Британдық үкіметтік шенеуніктерді Қазақстанның 2009 жылы Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымын басқаруға ұмтылысында Ұлыбританияның қолдауына ие болу үшін өзінің демократияландыруында прогреске қол жеткізіп жатқанына сендіру мүмкіндігі ретінде пайдаланғанын айтты. ЕҚЫҰ Министрлер Кеңесі бұл мәселе бойынша желтоқсан айында шешім қабылдайды деп күтілуде.[15][14][16][17]
Британдық өнеркәсіп конфедерациясының директоры Полин Ширман: "біз үшін бұл өте уақтылы, өйткені біз қазіргі уақытта энергетикалық қауіпсіздікке көп көңіл бөлеміз және ЕО-да тек Ресейдің энергетикалық секторына ұзақ мерзімді толық тәуелділікке қатысты әртүрлі алаңдаушылықтар бар... Менің ойымша, басты мәселе Назарбаевтың әлемдік қоғамдастықта саяси танылуы болып қала береді".[18]
Баспасөз конференциясы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Блэр мен Назарбаев 21 қарашада кездескеннен кейін бірлескен баспасөз мәслихатын өткізді. Блэр: "бұл қарым-қатынас сауда мен энергиямен байланысты екені анық. Қазір біз қаржылық қызметтер секторында қалай ынтымақтасатынымызды қарастырамыз. Қазақстанның рөлі барған сайын маңызды бола түсуде, өйткені ол, біріншіден, сіздің экономикаңызды ашуға дайын бола отырып, елеулі прогреске қол жеткізген еліңіз бар екенін және бұл маңызды сабақ екенін көрсетеді. Екіншіден, сізде әртүрлі этникалық және діни топтар бар, олар бірге өмір сүреді, ал Қазақстан ел ретінде тұтастай прогреске қол жеткізуде, бұл да маңызды сабақ. Әсіресе, осы өңірде бізге тұрақты серіктестер қажет, және менің ойымша, Еуропаның Қазақстанмен мүлдем жаңа және ұқсас емес қарым-қатынасы болуы керек, онда біз осы стратегиялық маңыздылықты мойындаймыз. Мен Ұлыбританияны тек сауда-экономикалық себептермен ғана емес, саяси себептермен де Қазақстанның жетекші серіктесі ретінде көргім келеді".[16]
Қазақстан - Алға бастар жол[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Назарбаев 300 Британдық бизнесменнің алдында "Қазақстан–алға жол" атты бизнес - семинарда сөз сөйледі, онда ол жақын арада 6000 АҚШ долларынан асатын Қазақстанның ЖІӨ туралы, Ұлыбританияның Қазақстандағы үшінші ірі инвестор екендігі және қазіргі уақытта Қазақстанға инвестиция салатыны туралы айтты 128 британдық компания. Назарбаев өз аудиториясына: "Қазақстан енді Кеңес Одағының бір бөлігі емес, Ресейдің бір бөлігі болып табылмайды және оған солай қараудың қажеті жоқ. Көріп отырғаныңыздай, Қазақстан либералды саясаттың, либералды экономиканың аренасы болып табылады және біз өңірдің барлық елдері біздің үлгі-өнегемізге еріп, көршілерімізге қарағанда халқымыз үшін жақсы жағдай жасағанымызды қалаймыз". Семинарда сөз сөйлеген басқа да өкілдер "Қазына" қорында, "Самұрық" мемлекеттік холдингтерінде, Rfca және Еуропалық Қайта Құру және даму банкінде жұмыс істеді.[13]
Shell Oil компаниясының Қазақстандағы басқарма төрағасы Мартин Фурстл Shell 1993-2006 жылдар аралығында Қазақстанға 3 миллиард доллар инвестиция салғанын айтты. Ол "құқықтық және нормативтік-құқықтық базаны" шетелдік инвестицияларға қатысты "түсінікті, бір мағыналы және орындалатын" деп жоғары бағалады. Тағы бір спикер, "Самұрық" мемлекеттік холдингтік компаниясы төрағасының міндетін атқарушы Сауат Мыңбаев Қазақстанда орналасқан төрт компанияның Лондон қор биржасында акцияларды сататындығын жариялау мүмкіндігін пайдаланды.[13]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ About the Embassy The Embassy of the Republic of Kazakhstan in the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland
- ↑ a b Analysis: Why the world cares about Kazakhstan The Times
- ↑ Kazakhstan set to strengthen partnership with UK to modernize economy. DNA News (21 November 2017).
- ↑ a b UK's direct investment in Kazakhstan exceeds $336m (21 October 2019).
- ↑ Kazakhstan and UK reaffirm commitment to strategic partnership.
- ↑ UK and Kazakhstan celebrate 25 years of diplomatic relations.
- ↑ Kazakh, British foreign ministers agree to greater transit, Silk Road cooperation.
- ↑ Digital Kazakhstan: transforming through modern technology (27 February 2018).
- ↑ UK's digital tech sector accelerates faster than the rest of the economy.
- ↑ Kazakhstan, UK consider IT partnership (4 May 2018).
- ↑ Slade, Gavin; Trochev, Alexei; Talgatova, Malika (2020-12-02). "The Limits of Authoritarian Modernisation: Zero Tolerance Policing in Kazakhstan" (in en). Europe-Asia Studies 73: 178–199. doi:10.1080/09668136.2020.1844867. ISSN 0966-8136. https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/09668136.2020.1844867.
- ↑ Kazakhstan Global Investment Forum 2018: Prospects for investing in Kazakhstan presented in London.
- ↑ a b c Kazakhstan: Nazarbaev Seeks Greater Business Ties With Britain RadioFreeEurope/RadioLiberty
- ↑ a b Kazakhstan, U.K.: Nazarbaev Meets With Blair, Queen Мұрағатталған 18 мамырдың 2011 жылы. India Daily
- ↑ Kazakh Leader Meets British PM, EBRD President RadioFreeEurope/RadioLiberty
- ↑ a b Blair, Kazakhstan's Nazarbayev discuss energy co-operation, financial services interactive investor
- ↑ Blair courts Kazakhstan, Borat not on agenda The Daily Telegraph
- ↑ Kazakhstan: President Begins Important State Visit To Britain RadioFreeEurope/RadioLiberty
