Қазақстан — Түркия қатынастары
 | |
 Қазақстан |
 Түркия |
Қазақстан — Түркия қатынастары — Қазақстан мен Түркия арасындағы сыртқы қатынастар. Түркия 1991 жылғы 16 желтоқсанда Қазақстан тәуелсіздігін жариялаған кезде Қазақстанның тәуелсіздігін мойындаған алғашқы мемлекет бола отырып, Қазақстанды мойындады.[1] Екі ел арасындағы дипломатиялық қатынастар 1992 жылы 2 наурызда құрылды. Бұл қатынастар халықаралық аренада, сондай-ақ сауда және стратегиялық мәселелер саласында оң дамыды.[2] Қазақстанның Анкарада елшілігі және Ыстамбұлда бас консулдығы бар. Түркияның Астанада елшілігі және Алматыда филиалы бар.
Еуразиядағы екі ірі ұлт ретінде және түркі халықтарының кең мәдени, тарихи және тілдік мұрасымен бөлісе отырып, екі ұлт та тығыз қарым-қатынасты дамытуға және түркі болмысы мен достығын аймақтағы басқа түркі халықтары арасында ілгерілетуге тырысты. Қазақстан да, Түркия да түркі мемлекеттері Ұйымының негізін қалаушы мүшелері болып табылады. Жалпы түркі саяси білімінің Тұжырымдамасын Қазақстанның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев ұсынды.
Тарих[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Екі халық арасындағы қарым-қатынастың тамыры тереңде жатыр және Қазақ хандығы мен Осман империясы арасындағы алғашқы ресми дипломатиялық қатынастар 1713 жылы басталды. Алайда, тарихи жағдайлармен бөлісе отырып, бір-бірімен байланыс үзілді. 1991 жылы наурызда Түркия президенті Тұрғыт Өзалдың сол кездегі Қазақ КСР Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың шақыруымен Қазақстанға ресми сапары өтті. Бұл шет мемлекет басшысының Қазақстан тарихындағы алғашқы сапары болды және Түркиямен қарым-қатынастың негізін қалады. Осы сапар барысында Түркия мен Қазақстан саяси, сауда-экономикалық, ғылыми-техникалық, экологиялық, мәдени, әлеуметтік, коммуникациялық және басқа да салалардағы ынтымақтастық туралы келісімге қол қойды.[3] 15 наурызда, келгеннен кейінгі күні ол 28 Панфилов күзетшілерінің саябағындағы Даңқ мемориалына гүл шоқтарын қойып, Медеуге барды.[3]
1991 жылдың қыркүйегінде президент Назарбаев пен оның жұбайы Анкарада екіжақты қатынастардың принциптері мен мақсаттарын қамтитын декларацияға қол қойды. Президент Нұрсұлтан Назарбаев Түркияға сапары барысында 21-ші ғасырды "түркілер ғасыры"деп анықтады. Түркия Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін соңғы тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстанмен дипломатиялық қатынастар орнатты. 1992 жылы 2 наурызда дипломатиялық қатынастар орнатылып, сол жылы екі елдің елшіліктері Қазақстан мен Түркияда ашылды.[4][5]
Экономикалық ынтымақтастық[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Түркия Қазақстанның жалпы инвестиция көлеміне 50 миллиард АҚШ доллары көлемінде 2 миллиард АҚШ долларын салады. Түркия Қазақстанның жалпы сауда көлемінің 1,2% - приходится құрайды және Қазақстанның құрылыс және тоқыма өнеркәсібіне белсенді қатысады. 2005 жылы елдер арасындағы тауар айналымы 556,8 млн. Түркия Қазақстанның энергетикалық және телекоммуникациялық салаларына инвестицияларды кеңейтуге үміттенеді. Қазақстан құрылыс жобалары үшін Түрік жұмысшыларын жалдауға квоталарды ұлғайтты. Қазақстан Түркиямен бірлесіп Қара теңізде мұнай өңдеу зауытын салу мүмкіндігін қарастыруда.
Стратегиялық ынтымақтастық[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Энергетикалық ресурстар саласындағы ынтымақтастықты нығайта отырып, Қазақстан Ресейдің ықпалынан өзінің тәуелсіздігін бекітуге ұмтылды. 2006 жылдың шілдесінде Қытай Халық Республикасы, Түркия, Әзірбайжан және Грузия Астанада Орталық Азияны Оңтүстік Кавказбен және Батыс Еуропамен байланыстыратын көлік дәлізін әзірлеу үшін жиналды, бұл жыл сайынғы сауда мен жүк тасымалын 30 миллион тоннаға дейін арттырады. Түркия Қазақстанның Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруге өтінімін қолдады, ал соңғысы Түркияның Еуропалық Одаққа мүшелікке өтінімін белсенді қолдады. Екі ел де Орталық Азияның түркі халықтары арасындағы тығыз ынтымақтастыққа жәрдемдесуге ұмтылды.[2]
Дипломатия[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қазақстан Республикасы
- Анкара (елшілік)
- Ыстанбұл (Бас консулдық)
- Анталия (консулдық)
Түркия Республикасы
- Астана (елшілік)
- Алматы (Бас консулдық)
- Ақтау (Бас консулдық)
Түркияның Қазақстандағы елшілері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Аргун Өзпай (1992-1994)
- Мұстафа Ашула (1994-1995)
- Куртулус Ташкент (1995-1999)
- Чынaр Алдемир (1999-2004)
- Танер Себен (2004-2008)
- Атилла Гүней (2008-2010)
- Лaле Үлкер (2010-2012)
- Өмер Бурxaн Түзел (2012-2015)
- Невзат Уяник (2015-2019)
- Уфук Екижи (2020-2023)
- Мұстaфa Кaпужу (2023- )
Қазақстаның Түркиядағы елшілері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Қанат Саудабаев (1992-1994, 1994-1996)
- Балташ Тұрсынбаев (1996-1998)
- Қайрат Сарыбай (1999-2003)
- Аманжол Жанқұлиев (2003-2005)
- Бағдад Исабаев (2006-2008)
- Бағдад Әміреев (2008-2010)
- Жансейіт Түймебаев (2010-2016)
- Абзал Сапарбекұлы (2017-2022)
- Еркебұлан Сәпиев (2022 жылдан бастап)
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Relations between Turkey and Kazakhstan. Turkish Ministry of Foreign Affairs.
- ↑ a b Yermukanov, Marat (7 December 2006). "Kazakhstan and Turkey spearhead the integration of Turkic nations". Eurasia Daily Monitor (Jamestown Foundation) 3 (226). http://www.jamestown.org/edm/article.php?article_id=2371713. Retrieved 10 October 2008.
- ↑ a b 30 Years Ago, Turkish President Paid First Official Visit to Kazakhstan (ағыл.) (13 March 2021).
- ↑ Davut Han Aslan, TURKEY-KAZAKHSTAN RELATIONS: AN OVERVIEW OF MUTUAL RELATIONS SINCE THE COLLAPSE OF THE SOVIET UNION, Vistula Acadecmic Quarterly,2014; 4(42): 133-145,
- ↑ Davut Han Aslan (2012),Turkey's Foreign Policy of the Justice and Development Party Governments (2002-2011) ,PhD Dissertation, Warsaw University, Warsaw, June>
