Бор (элемент)

Қарақошқыл немесе қара зат

Бор (лат. Borum), B — элементтердің периодты жүйесінің ІІІ тобындағы хим. элемент, ат. н. 5, ат. м. 10,84; қара сұр түсті кристалды немесе аморфты зат (өте таза Бор түссіз). Табиғи Бордың тұрақты екі изотопы бар: ¹⁰В (19%) және ¹¹В (81%). Борды алғаш рет 1808 ж. француз химиктері Ж. Гей-Люссак пен Л. Тенар бор ангидридін металл калиймен тотықсыздандыру арқылы алған. Жер қыртысындағы үлес салмағы 3•10–4%. Б. табиғатта тек қосылыстар құрамында (бор қышқылы H₃BO₃, бура Na₂B₄O10H₂O) кездеседі. Қазақстанда бор кендері, ашарит, борацит, гидроборацит, пандермит, т.б. минералдар түрінде кездеседі. Таза кристалды Бордың тығыздығы 2,3 г/см^і, балқу t 2075^оC, қайнау t 3860^оC, қаттылығы жағынан алмаздан кейін екінші орында. Кристалды Бор — шала өткізгіш. Қалыпты жағдайда электр тогын нашар өткізеді, бірақ 800^оС-қа дейін қыздырғанда оның электр өткізгіштігі артады. Бор комплексті қосылыстар түзуге бейім, көпшілік қосылыстарында үш валентті. Борды 700^оС-қа дейін қыздырғанда Бор ангидриді (В₂О₃), ал оны суда еріткенде бор қышқылы (Н₃ВО₃) түзіледі. Бор қышқылының тұздарын бораттар деп атайды. 900^оС-тан жоғары қыздырғанда Бор азотпен бор нитридін (ВN), көмірмен бор карбидін (В₄С), металдармен боридтер түзеді. Бjhды таза күйінде бор ангидридін (В₂О₃) тотықсыздандыру арқылы алады. Бjh және оның қосылыстары — диэлектриктер мен шала өткізгіш заттар ретінде және ядролық реакторларда, медициналық препараттар, полимерлер алуға қолданылады.

Пайдаланылған әдебиет

“Қазақ Энциклопедиясы”, II-том