Кремний: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Тарихын шолу
← Ескірек өңдемеЖаңарақ өңдеме →
Content deleted Content added
VisualWikitext
ш Bot: Migrating 118 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q670 (translate me)
ш clean up, replaced: Пайдаланған әдебиет → Дереккөздер using AWB
1-жол: 1-жол:
[[Сурет:Silicon.svg|thumb|right|100px|Кремний ''Sі'']]
[[Сурет:Silicon.svg|thumb|right|100px|Кремний ''Sі'']]
'''Кремний''' (''Sіlіcіum''), Sі – элементтердің [[Элементтердің периодтық жүйесі|периодтық жүйесінің]] ІV тобындағы элемент. Тұрақты 3 [[изотоп|изотопы]] – ''28Sі, 29Sі және 30Sі'' бар. [[Жер қыртысы|Жер қыртысындағы]] мөлшері 29,5%. Табиғатта [[оттек|оттектен]] кейінгі көп тараған элемент. <ref>Химия: Усманова М. Б., Сақариянова Қ. Н. Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық, 2-басылымы, өңделген, толықтырылған. - Алматы: Атамұра, 2009. - 288 бет. ISBN 9965-34-929-0</ref>
'''Кремний''' (''Sіlіcіum''), Sі – элементтердің [[Элементтердің периодтық жүйесі|периодтық жүйесінің]] ІV тобындағы элемент. Тұрақты 3 [[изотоп]]ы – ''28Sі, 29Sі және 30Sі'' бар. [[Жер қыртысы]]ндағы мөлшері 29,5%. Табиғатта [[оттек]]тен кейінгі көп тараған элемент.<ref>Химия: Усманова М. Б., Сақариянова Қ. Н. Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық, 2-басылымы, өңделген, толықтырылған. - Алматы: Атамұра, 2009. - 288 бет. ISBN 9965-34-929-0</ref>


==Ашылуы==
==Ашылуы==
Кремнийді алғаш рет [[1811]] жылы [[Жозеф Луи Гей-Люссак|Гей-Люссак]] пен [[Луи Жак Тенар|Л.Ж. Тенар]] ашқан. [[1824]] – [[1825]] жылдары [[Швеция|швед]] химигі [[Йёнс Якоб Берцелиус|Я.Берцелиус]] фторлы кремнийді калиймен тотықсыздандырып, ал [[1865]] жылы орыс ғалымы [[Николай Николаевич Бекетов|Н.Н. Бекетов]] төрт хлорлы кремний мен [[мырыш|мырышты]] әрекеттестіріп жеке бөліп алған.
Кремнийді алғаш рет [[1811]] жылы [[Жозеф Луи Гей-Люссак|Гей-Люссак]] пен [[Луи Жак Тенар|Л.Ж. Тенар]] ашқан. [[1824]] – [[1825]] жылдары [[Швеция|швед]] химигі [[Йёнс Якоб Берцелиус|Я.Берцелиус]] фторлы кремнийді калиймен тотықсыздандырып, ал [[1865]] жылы орыс ғалымы [[Николай Николаевич Бекетов|Н.Н. Бекетов]] төрт хлорлы кремний мен [[мырыш]]ты әрекеттестіріп жеке бөліп алған.


==Физикалық қасиеті:==
==Физикалық қасиеті:==
Кремнийдің түсі күңгірт-сұр, шайырдай жылтыр, салмағы 2,32 г/м<sup>3</sup>, балқу t 1420С, қайнау t 2600С-қа жуық. [[Өнеркәсіп|Өнеркәсіпте]] Кремний кремнеземді қыздырып, кокспен тотықсыздандыру, ал таза кремний төрт хлорлы кремнийді мырыш буымен [[Тотықсыздандырғыш|тотықсыздандыру]] арқылы алынады.
Кремнийдің түсі күңгірт-сұр, шайырдай жылтыр, салмағы 2,32 г/м<sup>3</sup>, балқу t 1420С, қайнау t 2600С-қа жуық. [[Өнеркәсіп]]те Кремний кремнеземді қыздырып, кокспен тотықсыздандыру, ал таза кремний төрт хлорлы кремнийді мырыш буымен [[Тотықсыздандырғыш|тотықсыздандыру]] арқылы алынады.


Қыздырғанда [[сутек|сутектен]] басқа кез-келген бейметалмен қосыла алады. Төменгі температурада [[Инертті газдар |инертті]]. Таза кремний [[темір]], [[мыс]], [[алюминий]], [[қорғасын]] қорытпаларында қолданылады. Ол мұндай қорытпалардың [[қышқылдар|қышқылдарға]] төзімді, мықты,[[электр|электрлік]] және [[магнит|магниттік]] қасиеттерін арттырады.
Қыздырғанда [[сутек]]тен басқа кез-келген бейметалмен қосыла алады. Төменгі температурада [[Инертті газдар|инертті]]. Таза кремний [[темір]], [[мыс]], [[алюминий]], [[қорғасын]] қорытпаларында қолданылады. Ол мұндай қорытпалардың [[қышқылдар]]ға төзімді, мықты,[[электр]]лік және [[магнит]]тік қасиеттерін арттырады.


Кремний тау [[Хрусталь|хрусталі]] немесе кварц (Si0<sub>2</sub>) құрамында болады; ол (Si) қиын балқитын, металдық жылтыры бар, сұр түсті қатты зат. Оның каттылығы [[алмаз|алмаздан]] төмендеу.
Кремний тау [[Хрусталь|хрусталі]] немесе кварц (Si0<sub>2</sub>) құрамында болады; ол (Si) қиын балқитын, металдық жылтыры бар, сұр түсті қатты зат. Оның каттылығы [[алмаз]]дан төмендеу.


[[Аморфты зат |Аморфты]] кремний коңыр түсті ұнтақ, [[реакция|реакцияға]] түсуі оңай зат.
[[Аморфты зат|Аморфты]] кремний коңыр түсті ұнтақ, [[реакция]]ға түсуі оңай зат.


==Химиялық қасиеті:==
==Химиялық қасиеті:==
26-жол: 26-жол:


==Қолданылуы==
==Қолданылуы==
* [[Техника|Техникада]] шала өткізгіштер ретінде пайдаланылады.
* [[Техника]]да шала өткізгіштер ретінде пайдаланылады.
* Si - электроникада жартылай өткізгіш ретінде қолданылады.
* Si - электроникада жартылай өткізгіш ретінде қолданылады.
* SiC карборунд - бұрғылар, тегістегіш заттар жасауда, [[стоматология|стоматологиялық]] құралдар өндірісінде, отқа, қышқылға тезімді заттар алады.<ref name="source1"> "Қазақ энциклопедиясы"</ref>.
* SiC карборунд - бұрғылар, тегістегіш заттар жасауда, [[стоматология]]лық құралдар өндірісінде, отқа, қышқылға тезімді заттар алады.<ref name="source1">"Қазақ энциклопедиясы"</ref>.


==Алынуы==
==Алынуы==
77-жол: 77-жол:


Лағыл ([[рубин]]) шыныда Сr<sup>3+</sup> ионы болады. Таза құмнан кварц
Лағыл ([[рубин]]) шыныда Сr<sup>3+</sup> ионы болады. Таза құмнан кварц
шыны өндіріледі, ол [[медицина|медицинада]] (ультракүлгін сәулелерді өткізетіндіктен), химиялық ыдыстар жасауда қолданылады.
шыны өндіріледі, ол [[медицина]]да (ультракүлгін сәулелерді өткізетіндіктен), химиялық ыдыстар жасауда қолданылады.


Цемент ендірісінің негізінде мына реакциялар жатыр:
Цемент ендірісінің негізінде мына реакциялар жатыр:
87-жол: 87-жол:


Қазақстанда [[силикат]] енеркөсібінің кәсіпорындары төмендегідей болып шоғырланған:
Қазақстанда [[силикат]] енеркөсібінің кәсіпорындары төмендегідей болып шоғырланған:
* [[Маңғыстау|Маңғыстауда]] - СаСО<sub>3</sub> [[әктас]];
* [[Маңғыстау]]да - СаСО<sub>3</sub> [[әктас]];
* [[Жітіқара|Жітіқарада]] ([[Қостанай облысы]]) - [[асбест]];
* [[Жітіқара]]да ([[Қостанай облысы]]) - [[асбест]];
* [[Семей|Семейде]] - цемент зауыты;
* [[Семей]]де - цемент зауыты;
* [[Өскемен|Өскеменде]] - «Аютас» зауыты;
* [[Өскемен]]де - «Аютас» зауыты;
* [[Ақтө|Ақтөбе]], [[Тараз|Таразда]] - шыны ендірісі;
* [[Ақтө]]бе, [[Тараз]]да - шыны ендірісі;
* [[Ленгер]], [[Есік қаласы|Есік]], [[Өскемен|Өскеменде]] - кірпіш зауыттары бар.
* [[Ленгер]], [[Есік қаласы|Есік]], [[Өскемен]]де - кірпіш зауыттары бар.


== Пайдаланған әдебиет </span>==
== Дереккөздер </span>==
<references/>
<references/>


{{Менделеевтін периодтык кестесі}}
{{Менделеевтін периодтык кестесі}}

⚫
{{Chem-stub}}
{{wikify}}
{{wikify}}


106-жол: 106-жол:
[[Санат:Кремний қосылыстары]]
[[Санат:Кремний қосылыстары]]
[[Санат:Кремнийлі жыныстар]]
[[Санат:Кремнийлі жыныстар]]


⚫
{{Chem-stub}}

{{Link FA|sk}}
{{Link FA|sk}}

17:38, 2014 ж. сәуірдің 17 кезіндегі нұсқа

Кремний Sі

Кремний (Sіlіcіum), Sі – элементтердің периодтық жүйесінің ІV тобындағы элемент. Тұрақты 3 изотопы – 28Sі, 29Sі және 30Sі бар. Жер қыртысындағы мөлшері 29,5%. Табиғатта оттектен кейінгі көп тараған элемент.[1]

Ашылуы

Кремнийді алғаш рет 1811 жылы Гей-Люссак пен Л.Ж. Тенар ашқан. 1824 – 1825 жылдары швед химигі Я.Берцелиус фторлы кремнийді калиймен тотықсыздандырып, ал 1865 жылы орыс ғалымы Н.Н. Бекетов төрт хлорлы кремний мен мырышты әрекеттестіріп жеке бөліп алған.

Физикалық қасиеті:

Кремнийдің түсі күңгірт-сұр, шайырдай жылтыр, салмағы 2,32 г/м3, балқу t 1420С, қайнау t 2600С-қа жуық. Өнеркәсіпте Кремний кремнеземді қыздырып, кокспен тотықсыздандыру, ал таза кремний төрт хлорлы кремнийді мырыш буымен тотықсыздандыру арқылы алынады.

Қыздырғанда сутектен басқа кез-келген бейметалмен қосыла алады. Төменгі температурада инертті. Таза кремний темір, мыс, алюминий, қорғасын қорытпаларында қолданылады. Ол мұндай қорытпалардың қышқылдарға төзімді, мықты,электрлік және магниттік қасиеттерін арттырады.

Кремний тау хрусталі немесе кварц (Si02) құрамында болады; ол (Si) қиын балқитын, металдық жылтыры бар, сұр түсті қатты зат. Оның каттылығы алмаздан төмендеу.

Аморфты кремний коңыр түсті ұнтақ, реакцияға түсуі оңай зат.

Химиялық қасиеті:

Жай заттармен:

  1. Si + 02 = Si02 (кремний оксиді)
  2. Si + 2F2= SiF4 (кремний фториді)
  3. Si + C = SiC (карборунд)
  4. Si + 2Mg = Mg2Si (магний силициді)

Күрделі заттармен:

Сілтінің ерітіндісімен қыздырғанда әрекеттеседі. Si + 2NaOH + Н20 = Na2Si03 + 2Н2↑

Қолданылуы

  • Техникада шала өткізгіштер ретінде пайдаланылады.
  • Si - электроникада жартылай өткізгіш ретінде қолданылады.
  • SiC карборунд - бұрғылар, тегістегіш заттар жасауда, стоматологиялық құралдар өндірісінде, отқа, қышқылға тезімді заттар алады.[2].

Алынуы

  • зертханада Si02+ 2Mg = Si + 2MgO
  • өндірісте Si02 + 2C = Si + 2CO

Кремнийдіц оттекті қосылыстары. Кремний оксиді

Кремний оксиді - құм Si02, 0 = Si = О силикагель Si02 - балқу температурасы жоғары, электр тогын өткізбейтін зат.

Кремний оксиді кремнезем, кварц, т. б. күйінде табиғатта кең таралған.

Құм суда ерімейді, бірақ қыздырғанда сілтімен және содамен қышқылдық оксид ретінде әрекеттеседі:

  1. Si02+ 2NaOH = Na2Si03 + Н20
  2. Si02+ Na2CO3 = Na2Si03+ C02 ↑
  3. Si02 + 4HF→ SiF4 + 2H20 (шыныға өрнек салуда жүретін реакция).

Кремний қышқылы, силикаттар

H2Si03 - метакремний қышқылы H4Si04 - ортокремний қышқылы

Метакремний қышқылы іркілдек (коллоид) күйінде болады.

Алынуы:

Тұзынан күшті қышқылмен бөліп алуға болады.

Na2Si03 + H2S04 (конц.) = H2Si03 ↓+ Na2S04
H2Si03 - екі негізді, әлсіз, тұрақсыз қышқыл.

Екі сатыда диссоциацияланады; тұздары силикаттар деп аталады.

NaHSiO3- натрий гидросиликаты
Na2Si03 - натрий силикаты
Na2Si03 + H20 + 2C02 = 2NaHC03 + H2Si03 ↓ ақ тұнба

Осыған қарағанда кремний қышқылы көмір қышқылынан да әлсіз қышкыл.

Н2Si03 оңай айырылады.
H2Si03 = Н20 + Si02
Na2Si03, K2Si03 - ерімтал тұздар, оларды сұйық шыны деп атайды, желім ретінде қолданылады.

Шыны алуда мына реакдиялар жүреді:

Na2C03 + Si02 = Na2Si03 + C02↑
CaC03 + Si02 = CaSi03 + C02↑

Кәдімгі шынының құрамын былай өрнектеуге болады:

Na20 • СаО • 6Si02

Химиялық шынының құрамы:

К20 • СаО • 6Si02. Ол қиын балқиды.

Лағыл (рубин) шыныда Сr3+ ионы болады. Таза құмнан кварц шыны өндіріледі, ол медицинада (ультракүлгін сәулелерді өткізетіндіктен), химиялық ыдыстар жасауда қолданылады.

Цемент ендірісінің негізінде мына реакциялар жатыр:

Аl203 • 2Si02 • 2Н20 = Аl203 • 2Si02+ 2H20
СаС03 = СаО + С02↑
СаО + Si02 = CaSi03

Цемент, бетон, темір-бетон, қожбетон - құрылыс материалдары.

Қазақстанда силикат енеркөсібінің кәсіпорындары төмендегідей болып шоғырланған:

Дереккөздер

  1. ↑ Химия: Усманова М. Б., Сақариянова Қ. Н. Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық, 2-басылымы, өңделген, толықтырылған. - Алматы: Атамұра, 2009. - 288 бет. ISBN 9965-34-929-0
  2. ↑ "Қазақ энциклопедиясы"
Менделеев құрастырған химиялық элементтердің периодтық кестесі
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
1 H   He
2 Li Be   B C N O F Ne
3 Na Mg   Al Si P S Cl Ar
4 K Ca   Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr
5 Rb Sr   Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe
6 Cs Ba La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn
7 Fr Ra Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Nh Fl Mc Lv Ts Og
Сілтілік металдар  Сілтілік жер металдар  Лантаноидтар Актиноидтар Ауыр металдар Басқа металдар Металлоидтар Басқа бейметалдар Галогендер Инертті газдар



Химия Бұл — химия бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз.

Үлгі:Link FA

«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Кремний&oldid=2021520» бетінен алынған