Миштектер
| Ñuù savi | |
| Миштектер | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
830 000[1] | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
| Тілдері | |
| Діні | |
Миштектер — Оңтүстік Мексикадағы ото-манг тобының үндіс халқы (батыс Оахака, шығыс Герреро және оңтүстік Пуэбла штаттары). Халық саны 557 мың адам. (2000, халық санағы). 100 мыңға жуығы АҚШ-та тұрады - Сан-Диегода (Калифорния), Туссонда (Аризона) т.б.[2]
Тілі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ото-манган отбасының миштек тілдерінде сөйлейді, испан тілі де кең таралған.[3]
Діні[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Бүгінгі күні ежелгі Миштектер мәдениетінің ұрпақтары католиктер болып табылады, бірақ жаулап алу мен отарлау алдындағы дәуірде олардың өз діні болды. Месоамериканың көптеген басқа байырғы халықтары сияқты, миштектердің де көптеген әртүрлі құдайлары болды, олар да адам мен жануарларды құрбандыққа шалды.[4]
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Этногоникалық аңыздарға сәйкес, олар Миштек-Альта таулы аймағының Апоала маңайындағы қасиетті ағаштың тамырынан шыққан (Қазіргі Оахака штатының батысында). Миштектердің Оахака алқабына басып кіруі сапотек мемлекетінің құлдырауына, кейінірек аралас миштек-сапотек мәдениетінің өркендеуіне әкелді (астанасы Монте-Албан, кейінірек Митле). 11-12 ғасырларда Миштектердің қазіргі Пуэбла және Тлашкала Штаттарының аумақтарындағы науалармен өзара әрекеттесуі нәтижесінде Орталық Мексиканың көптеген халықтарына, соның ішінде ацтектер мен сапотектерге үлкен әсер еткен миштек-пуэбла мәдениеті пайда болды. Пуэбладан науалар миштектерді Шығыс Оахакаға ығыстырды, онда олар сапотектерді оңтүстік пен шығысқа ығыстырып, кейінірек Чатин соғыстарын жеңіп, Тынық мұхитына жетті. 15 ғасырда бір-бірімен соғысқан Миштек княздіктері (Тилантонго, Тутутепек және т.б.) ацтектерге тәуелді болды. 1523 жылы испандықтар жаулап алды.[5]
Кәсібі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Миштекткр негізінен ауыл шаруашылығына негізделген. Олардың ең маңызды дақылдары жүгері, бұршақ, чили және асқабақ, сондай-ақ климаты қолайлы жерлерде мақта және какао сияқты азық-түлік емес өнімдер болды.
Дегенмен, аймақта олар су тапшылығына үнемі тап болды, сондықтан олар ку юу деп аталатын террассалық егіншілік жүйесін дамытты.
Олар жақын маңдағы шахталардан селитра (кальций карбонаты) өндірді. Олар сондай-ақ тікенді алмұрт кактусының паразиттік түрі кошинеяны өсірді және Тынық мұхиты жағалауынан балық аулады.[6]
Миштектер шебер қолөнершілер болды және олардың бұйымдары көршілес халықтар арасында жоғары бағаланды. Олар ашық түсті қыш бұйымдарын жасап, бағалы көгілдір мозаикаларды жасап, металл өңдеуде шебер болды.[7]
Тұрмыс салты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Елді мекендер 2 немесе 4 кварталға бөлінген, бұрын экзогамдық, әрқайсысында ақсақалдар басқарды. Аралас халқы бар елді мекендерде миштектер жеке квартал құрайды. Отбасы шағын немесе үлкен, неке патрилокальды, көп әйел алушылық орын алады. Альтада қалыңдық үшін еңбек ету (2 жылға дейін) кездеседі. Неолокальдық қоныс кең таралуда.
Тұрғын үйлері негізінен жалпы орталық американдық типте, конустық төбесі бар дөңгелек тұрғын үйлер, ағаштан жасалған үйлер. Тіректерге орналасқан дөңгелек қосалқы құрылыстар (қабырғаларында тоқылған себеттердегі ара ұялары бар), бу ванналары бар.
Дәстүрлі әйелдер киімі – үшбұрышты мойын сызығы бар ақ әшекейлі уипилилер, алды және артқы жағы бүктелген өрнекті белдемшелер, көк немесе қызыл белдік, қою көк орамалдар.
Ерлер ақ түсті тігілген қысқа шалбар, ақ кең жейде, сандалдар, тоқылған қалпақ, жүннен жасалған серапалар мен хоронголар (пончо сияқты) киіп, тоқылған белдіктер тағады, белдікке өрнекті тоқылған сөмкелер байланады.
Ақсақалдар кең жиектері мен тәждері биік қара киіз қалпақ киеді. Қалаларда креол тиріндегі киімдер жиі кездеседі.[8]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indios (CDI) (2000): Lenguas indígenas de México.
- ↑ https://old.bigenc.ru/ethnology/text/2219841?ysclid=lr3cklgpzm930309431
- ↑ https://sinonim.org/t/%D0%BC%D0%B8%D1%88%D1%82%D0%B5%D0%BA
- ↑ https://www.postposmo.com/ru/%D1%81%D0%BC%D0%B5%D1%88%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%8F-%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0/
- ↑ https://travel-journal.ru/ethno/40/1026/
- ↑ https://insch.ru/kultura-mishtekov
- ↑ https://mononews.ru/%D0%9C%D0%B8%D1%88%D1%82%D0%B5%D0%BA%D0%B8(қолжетпейтін сілтеме)
- ↑ http://www.etnolog.ru/people.php?id=MISH