Зуни (халық)
| су́ньи | |
| Зуни | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
9 300 | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
| Тілдері | |
| Діні | |
|
дәстүрлі культтер |
Зуни (суньи) — Америка Құрама Штаттарының оңтүстік-батысындағы пуэбло тобындағы үндіс халқы. Олар негізінен Нью-Мексиконың батысындағы Аризонамен шекарадағы Зуни резерватында тұрады. Халық саны 9,3 мың. (2000, халық санағы)[1]
Тілі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Тілі - зуни тілі. Ағылшын тілі де кең таралған, екі тілді жағдайларда бірінші тіл - зуни тілі.
Діні[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Зуни дәстүрлі культтерді ұстанады. Олардың діни сенімдері ең құдіретті үш құдайға негізделген - Жер-Ана, Күн әке және Ай сәулесі. Күнді ерекше құрметтейді, күн өмір беруші ретінде қарастырылады.[2]
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Еуропалықтар келгенге дейін олар Зуни өзенінің бойында саны 4-6 мың адамды құрайтын 6 пуэбло қонысында тұрды. 1540 жылдан бастап испандармен байланыстар, олардан металл өңдеу техникасын, бірқатар ауыл шаруашылығы дақылдарын және қой шаруашылығын алып, бұл кәсіп 19 – 20 ғасырдың бірінші жартысында негізгі кәсіпке айналды.
Зунилерді христиандандыру әрекеттері сәтсіз аяқталды. 1680 жылы Пуэбло көтерілісінен кейін және 1692 жылы испандар түпкілікті жаулап алғаннан кейін олар бір пуэблоға шоғырланды, оның айналасында 1877 жылы резервация құрылды, оған Зуни этникалық территориясының негізі кірді. 1850 жылы саны 1,3 мың адамды құрады. Теократия бірте-бірте зайырлы тайпалық кеңестің билігімен ығыстырылды.
Кәсібі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Олар суармалы және құрғақ егіншілікпен (жүгері, бұршақ), қолөнермен (боялған керамика), сонымен қатар терушілікпен және аңшылықпен айналысты. Қазіргі кәсіптері – қолөнер, жалдамалы жұмыс, мал шаруашылығы. Дәстүрлі қолөнерден – зергерлік бұйымдар (күмістен әшекей бұйымдар жасау, тастан жасалған әшекейлер жасау), тоқу, өру, моншақ тігу, керамика жасау, тері өңдеу дамып келеді.[3]
Тұрмыс салты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Дәстүрлі әлеуметтік ұйым матрилиндік руларға негізделген (қазіргі Зуниде 14 ру бар). Салттық корпорациялар: «Качин қоғамы» (котиканне), ұлдардың бастамасын жүзеге асыратын 6 ғұрыптық ер кива қоғамы және 12 емшілер қоғамы, сондай-ақ екі діни бірлестіктер - жаңбыр діни қызметкерлері мен садақ діни қызметкерлері. Рулық қауымдастық – үй шаруашылығы (матрилокалды некелік қонысы бар) негізгі әлеуметтік-экономикалық бірлік болып қала береді, бірақ шағын неолокалдық отбасылар да жиі кездеседі. ХХ ғасырдың екінші жартысында өмір салтын біршама модернизациялағанына қарамастан, зунилер негізінен дәстүрлі қоғамдық ұйымын, материалдық және рухани мәдениетін сақтап қалды.[4]