Гуайми
| Гуайми | |
 | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
|---|---|
 Панама |
260 000[1] |
 Коста-Рика |
5360[2] |
| Тілдері | |
| Діні | |
Гуайми (өз атауы — нгабе) — Панаманың батысындағы Чибча тобындағы үндіс халықтарының бірі. Батыс Гуайми және Шығыс Гуайми болып екіге бөлінеді.[3]
Тілі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Тілі - гуайми тілі. Сонымен қатар испан тілінде, кейбіреулері ағылшын тілінде сөйлейді. 1970 жылдардан бастап жазуы латын әліпбиіне негізделген.[4]
Діні[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Дінге сенушілердің діни байланысы: католиктер.[5]
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
16 ғасырдағы испандықтар жаулап алғанға дейін кейбір Гуайми топтарында көсемдік, дворяндық және патриархалдық құлдық болды. 16-18 ғасырларда гуайми бірте-бірте өздерінің этникалық территориясынан ығыстырылды, 18 ғасырда миссионерлердің араласуымен көпшілігі ірі ауылдарға қоныстандырылды, ал кейбір ұсақ туысқан тайпалар ассимиляцияланды.
1930 жылдардың басынан бастап оларды номиналды билігі бар жоғарғы көсем басқарды, содан кейін билік тағайындаған коррехидорлардың бақылауымен бірнеше топқа бөлінді. 1982 жылдан бастап олар өзін-өзі басқаратын резервацияны («комарка») құру үшін күресіп, «Гуаими конгресін» құрды.[6]
Кәсібі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Негізгі дәстүрлі кәсіптері қолмен атқарылатын егіншілік (жүгері, бұршақ, тәтті маниок, папайя, жолжелкен, банан, бұршақ, кейде күріш. Ерлер егістік алқаптарын тазалап, әйелдер таяқтарды пайдаланып отырғызатын егіншілік кең таралған. Аң аулау, мылтықпен, басқа жағдайда садақ пен жебемен немесе үрлегіш мылтықпен жасалады. Тұзақтар да қолданылады. Балық аулау, әсіресе оңтүстік Гуайми үшін маңызды. Көптеген Гуаими жалдамалы жұмыс істейді. Мерекелік киімдер мен моншақтармен безендірілген сөмкелерді сатады.[7]
Тұрмыс салты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Туыстық есеп матрилинальды болып табылады. Отбасы матрилокальды немесе неолокальды, полигиния орын алады.
Елді мекен шашыраңқы орналасқан. Тұрғын үйлері дөңгелек, төбесі конустық болып келеді, қазіргі үйлер төртбұрышты.
Ерлер киімі панамалық киімге жақын, әйелдердікі - қысқа жеңі бар ұзын көйлек. Мерекелік киімдер геометриялық өрнектермен безендірілген аппликациялармен безендірілген, ал ерлер кең жағалы киім киеді.
Тағамның негізі - көкөніс тектес тағамдар.[8]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Instituto Nacional de Estadística y Censo (National Institute of Statistics and Census), Republic of Panama (2010). Indigenous Population in the Republic, by Sex, Indigenous Group, and Age Groups, 2010. http://www.contraloria.gob.pa/inec/
- ↑ Lewis, M. P. (ed.), 2009. Ethnologue: Languages of the World, Sixteenth edition. Dallas, Tex.: SIL International. Online version: http://www.ethnologue.com/.
- ↑ http://knowledge.su/g/guaymi-?ysclid=lpv0kzozg864405489
- ↑ https://old.bigenc.ru/ethnology/text/1933823?ysclid=lpv0kcn58p878044374
- ↑ https://slovar.cc/enc/sovremenniy/1838422.html
- ↑ https://travel-journal.ru/ethno/31/612/
- ↑ https://visitacaribe.com/blog/indeycy-panamy
- ↑ http://www.etnolog.ru/people.php?id=GUYM
|
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |