Мексикалықтар
| Мексикалықтар | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
103-150 млн. | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
 Мексика |
112 млн. |
 АҚШ |
13 млн. |
 Канада |
36 600 |
| Тілдері | |
| Діні | |
Мексикалықтар (мехикано) — Мексиканың негізгі халқы, әлемдегі ең үлкен испан тілінде сөйлейтін халық, Латын Америкасындағы 2-ші халық. Оның саны 103,3-тен (Ұлттық статистика институты, 2005 ж.) 150 миллион адамға дейін құрайды. (2008). Олар сондай-ақ АҚШ-та (13 млн.), Канадада (36,6 мың адам – 2001 ж. санақ), Испанияда, Германияда, Швейцарияда, т.б. елдерде тұрады.[1]
Тілі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Бүгінде мексикалықтардың басым көпшілігі испан тілінде сөйлейді. ЦРУ мәліметтері бойынша, Мексика халқының 93,8 пайызы испан тілінде сөйлейді. Елдің оңтүстігіндегі ауылдық жерлерде кейбірі үндіс тілдерінде де (7%) сөйлейді, олардың ішінде ең көп таралғаны - нахуатль тілі, сондай-ақ майя және басқа аймақтық тілдер сияқты жергілікті тілдерде сөйлейді. Мексиканың жергілікті сөздері басқа тілдерде, соның ішінде ағылшын тілінде де кең таралған.[2]
Діні[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Мексикалықтардың көпшілігі католиктер (шамамен 97%), бірақ олар үнді құдайларына, бақсыларға, табиғат күштеріне сенеді - жалпы, оларға қандай да бір көмек көрсете алатын барлық нәрсеге дұға етуге дайын.[3]
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Мексикалықтар 16 ғасырдағы испандық отарлаушылар мен одан кейінгі испандық қоныс аударушылардың жергілікті тұрғындармен (ацтектер, майялар, отоми, миштектер, сапотектер және т.б.) және Африкадан әкелінген құлдармен араласуы нәтижесінде пайда болды. 19 ғасырға қарай Мексика ұлтының метистік ядросы қалыптасты. Испанияның отаршылдық езгісіне қарсы ұлт-азаттық күрес (1821 жылы тәуелсіз ұлттық мемлекеттің құрылуымен аяқталды) және 1910-17 жылдардағы революция мексикалықтардың ұлт болып бірігуіне ықпал етті.[4]
Кәсібі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Негізгі дәстүрлі кәсіптері – егіншілік (жүгері, бұршақ, күріш, құмай, бидай), мал шаруашылығы (ірі қара, қой, шошқа) ет және сүт өнімдері. Мексикалықтардың едәуір бөлігі өнеркәсіпте жұмыс істейді.
Ауыл шаруашылығында қолөнер өндірісі белсенді дамып келеді. Олар үш түрге бөлінеді: Үй шаруашылығына қажетті заттарды жасау. Олар ыдыс-аяқ, себет, керек-жарақ аспаптар шығарады. Қалаларға және туристер үшін сатуға арналған заттарды өндіру. Өнімдерді жақын маңдағы базарларда сатуға дайындау. Әрбір штаттың белгілі бір заттарды өндіруге арналған өз саласы бар. Мысалы, елдің оңтүстігінде орналасқан Оахака штатында қыш өнері испандық дәуірге дейінгі дәуірден бастап өркендеген: байырғы халық ежелден қара балшықтан түрлі тұрмыстық және діни ыдыстар жасаған.
20 ғасырдың 50-жылдарына дейін барлық өнімдер сұр түсті болды. Тек өткен ғасырдың ортасында ғана қолөнерші бұйымдарды күйдірудің ежелгі технологиясын біршама жетілдірді, нәтижесінде әдемі жылтырлығы мен қаныққан қара түсті саздан жасалған бұйымдар пайда бола бастады.
Солтүстік Чиуауа штатында, Мата Ортиз ауылында танымал керамикалық өнімнің тағы бір түрі шығарылады. Елді мекеннің атымен аталған технология ежелгі үндіс керамикасының дәстүрлері мен заманауи техниканы біріктіреді. Нәтижесінде ерекше стиль пайда болды, пішіні өте қарапайым өнімдердің ерекшелігі - безендіруде әр түрлі көркемдік әдістер қолданылады (кескіндеме, бедерлеу, жылтырату, сграффито).[5][6]
Тұрмыс салты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Әлеуметтік ұйымның негізі – ауыл қауымы.
Мексикалықтардың көпшілігі шашыраңқы ауылдарда (альдеа) және фермаларда (ранчерия) тұрады. Ауылдың орталығы шіркеу, гүлзар, құдық немесе субұрқақ, ауылдық басқару үйі, мектебі бар алаңды алып жатыр. Үйлер балшықтан, адобалардан, тастан, ағаштан, саманнан жасалған.
Дәстүрлі тұрғын үйлер негізінен бір бөлмелі, көбінесе терезесіз, едендері топырақтан жасалған, олар төсеніштерде кейде гамактарда ұйықтайды.
Тропикалық аймақта үйлердің төбесі әдетте сабанмен жабылған, қоңыржай аймақта ол жабынқышпен жабылған. Тұрғын үйден бөлек асхана, астық қоймасы (дөңгелек немесе төртбұрышты) және бу моншасы (темаскал) бар.
Ауқатты адамдар тастан жасалған, көп бөлмелі, оюмен безендірілген порталдары бар, ауласы бар үйлерде тұрады.
Дәстүрлі киім испан және үнді киім түрлерінің тоғысуының нәтижесі. Үндіс халқынан сандалдардың (гуарачес) әртүрлі түрлері қабылданған. Ер адамдар мақта матадан тігілген көйлек пен шалбар киеді, иығына жиі ою-өрнекті, түнде жамылғы ретінде қызмет ететін серап, бас киімі - сомбреро. Әйел киімі – мақтадан тоқылған блузка мен тар немесе кең жиылған ұзын белдемше, ыстықта басын жабуға арналған ребозо орамалы.
Дәстүрлі тағамдары - жүгері (одан шелпек, ірімшік, ащы соустар, атол сусыны, алкогольдік сусын дайындайды), бұршақ, солтүстік мал шаруашылығы аудандарында - ірімшік, жағалауда - балық, асшаяндар, шаян тәрізділер және т.б. пайдаланады. Көк агаваның шырынынан, сондай-ақ жүгеріден, қызанақтан және шоколадтан жасалған текила алкогольді сусынын дайындаған мексикалықтар болды.[7][8]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ https://old.bigenc.ru/ethnology/text/2202188?ysclid=lqxjbc25iz910235473
- ↑ https://stavkvantorium.ru/3ee7ad5129/%D0%9C%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%86%D1%8B
- ↑ https://ru-travel.livejournal.com/33725456.html?ysclid=lqxjlctg9u650519310
- ↑ https://travel-journal.ru/ethno/40/1009/
- ↑ https://toplimit.ru/hozajstvennaa-deatelnost-meksiki.html
- ↑ https://vmeksiku.com/blog-o-meksike/traditsionnye-remesla-i-narodnye-promysly-meksiki.html?ysclid=lqxjvuwk3f467722626
- ↑ http://www.etnolog.ru/people.php?id=MEKS
- ↑ https://www.istmira.com/novosti-istorii/15109-meksikancy-narod.html