Галисиялықтар
| galegos | |
| Галисиялықтар | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
4,2 млн. | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
 Испания |
3,15 млн. |
 Аргентина |
550 000 |
 Бразилия |
230 000 |
 Венесуэла |
140 000 |
 Уругвай |
60 000 |
 Мексика |
30 000 |
 Куба |
30 000 |
 АҚШ |
20 000 |
| Тілдері | |
| Діні | |
Галисиялықтар — Испаниядағы халық, Галисия тарихи аймағының негізгі халқы. Испаниядағы халық саны 3,15 миллион. Жалпы саны 4,2 миллион адам. Сонымен қатар Аргентинада 550 мың, Бразилияда 230 мың, Венесуэлада 140 мың, Уругвайда 60 мың, Мексикада 30 мың, Кубада 30 мың, АҚШ-та 20 мың адам тұрады.[1]
Этнонимі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Бұл атау қазіргі Галисия тұрғындарының латын тілінен шыққан - Gallaecus, аймақтың Римге дейінгі тұрғындарының (галлдар) атымен байланысты.[2]
Этногенезі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Галисиялықтардың ата-бабалары лузитандықтарға, португалдықтардың ата-бабаларына жақын галаикалар. Пиреней түбегін бастапқыда ибер кельттері мекендеген деген болжам бар. Кельттер басқаша түрде галлдар (Францияда), гаэль немесе гэль (Шотландияда) деп аталды, сондықтан Галисия атауы келттермен байланысты. 1 ғасырда олар романизацияға ұшырады. Орта ғасырларда Пиреней түбегі халықтарының этногенезіне герман тайпалары қатысты. Галисияның Кастилияға қосылуы галисия тілінің қарапайым халық деңгейіне дейін төмендеуіне әкелді (XV ғ.). 14 ғасырдың ортасына дейін португалдықтар мен галисиялықтар бір тілде болды (галисия-португал), бірақ кейінірек олардың тағдыры екіге бөлінді.[3]
Тілі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Олар үнді-еуропалық отбасының, роман тобының галисия тілінде сөйлейді. Испан тілі де кеңінен таралған.[4]
Діні[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Галисиялықтар негізінен католиктер. Галисияда, Сантьяго-де-Компостела соборында христиан әлемінің ең маңызды ғибадатханаларының бірі - Апостол Иаковтің жәдігерлері бар қабірі бар, ол ғасырлар бойы Испанияның түкпір-түкпірінен келген сенушілердің қажылық орны болған.[5]
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Галисиялықтардың ата-бабалары - римдік үстемдік дәуірінде романизацияға ұшыраған Галисия тайпалары. Кейінірек Галисия аумағын вандалдар, вестготтар, арабтар жаулап алды. Галисияның Кастилияға қосылуы галисиялықтарды кастилизациялаудың басталуын белгіледі, кейіннен галисия тілі бұрын біртұтас қауымдастық құрған португал тілінен бірте-бірте бөлініп, күнделікті өмірге, төменгі әлеуметтік топтарға және ауылдық жерлерге шегінді. 19 ғасырдың ортасынан Галисияда мәдени-тілдік жаңғыру басталып, галисия әдебиеті дамыды, Испаниядағы Галисия автономиясы үшін қозғалыс күшейді. Бұл қозғалыс 1930-1970 жылдардағы саяси оқиғалардың нәтижесінде жаңа серпін алды.[6]
Кәсібі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Негізгі дәстүрлі кәсібі – ауыл шаруашылығы, көбінесе шағын жер учаскелерінде. Халықтың бір бөлігі (Атлант мұхиты жағалауында) балық аулаумен айналысады. 16 ғасырдағы жер ашаршылығы галисиялықтардың маусымдық - Орталық Испания мен Португалиядағы дала жұмыстарына және тұрақты, Америка елдеріне, ал 1960 жылдардан бастап Испания мен Батыс Еуропаның өнеркәсіп орталықтарына қоныс аударуына себеп болды.[7]
Галисия халқының ең танымал халықтық қолөнерінің бірі - кесте тігу. Галициялықтар отбасылар арқылы берілетін кесте тігудегі шеберлігімен танымал. Кестелеуде қолданылған өрнектер мен оюлар терең символдық мәнге ие болып, осы халықтың дүниетанымын, салт-дәстүрін көрсетеді. Галисия кестелері - коллекционерлер мен қолөнерді ұнататындар арасында ең көп сұранысқа ие.
Галисиялықтардың тағы бір танымал халық қолөнері - ағаштан ою. Галисия шеберлері сәндік заттар, ойыншықтар, жиһаздар және т.б. таңғажайып ағаш бұйымдарын жасайды. Галисиялықтардағы ағаш ою ұзақ тарихы бар және осы халықтың көптеген ежелгі салт-дәстүрлерімен байланысты.[8]
Тұрмыс салты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Көбінесе еркектердің эмиграциясы жергілікті қоғамдағы әйелдердің маңызды рөлін арттырды. Кейбір аймақтарда туыстық пен мұрагерлікт әйел тегі арқылы есептеген.
Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары. Галисиялықтардың этнографиялық көрінісінде бүкіл түбектің, әсіресе оның солтүстік бөлігінің тұрғындарына ортақ көптеген белгілер бар. Шашыраңқы үйлері бар шағын, жақын орналасқан ауылдар тән, көптеген хуторлар бар.
Галисиялықтардың дәстүрлі үйлері - пальясо немесе пальоса деп аталады. Бұл құрылыстарды кейде балықшылар үйі деп те атайды, бірақ, оларды мұхит жағалауындағы галисия балықшылары ғана емес, сонымен бірге Галисияның теңізден шалғайдағы таулы аймақтарының тұрғындары да салған. Сондықтан пальосаны барлық галисиялықтардың дәстүрлі үйі деп атауға болады. Олардың қабырғалары тастан қаланған, шығыс жағындағы кіреберісі бар. Оның диаметрі 10 метрге жетуі мүмкін, терезелері жоқ болды. Төбенің жақтауы ағаштан жасалған. Төбесі әртүрлі материалдармен жабылған. Қамыс пен сабан және плиткалы тас пайдаланылды. Тұрғын үй жанында мал ұстауға арналған құрылыстар салынды. Кейде үлкен диаметрлі үй салынып, бөліктерге бөлінді. Бұл жағдайда екінші жартысында малға арналған бөлме болды.
Уақыт өзгеріп қазір, басқа құрылыс материалдары пайда болды. Испандық заманауи үйлер қазір басқа елдердегі үйлерге ұқсайды. Бірақ әлі күнге дейін Галисия ауылдарында әртүрлі шатыр жабындары бар пальясоларды көруге болады. Қазіргі уақытта Галисиядағы испандықтардың дәстүрлі тұрғын үйлерінде іс жүзінде ешкім өмір сүрмейді. Олар мұражай ретінде, көмекші үй-жайлар ретінде және басқа мақсаттарда пайдаланылады.[9]
.jpg)
Дәстүрлі киімдері. Галисиялықтардың киімі олардың ұлттық сипатын және белгілі бір этникалық топқа жататынын көрсететін әртүрлі элементтерді қамтиды. Дәстүрлі ерлер костюмі кең шалбардан, әдетте қара немесе қара түсті, биік етік пен түрлі-түсті жейдеден тұрады. Ер адамдар да қауырсындар мен ленталармен безендірілген дәстүрлі қалпақ киеді. Ерлер - далалық жұмыс үшін тізеге дейінгі шалбар, жейде, кеудеше және күрте киеді. Жаңбырда сабан плащ (короса), ал былғары аяқ киімнің үстіне ағаш аяқ киім киіледі.
Әйелдер ұзын белдемше мен кеудеше және кеудеге артқы жағына лентемен және кәрібтаспен безендірілген айқастырылған орамал (денге) киеді. Әртүрлі өрнектері мен кестелері бар түрлі-түсті көйлектер киеді. Олар сондай-ақ шаштарын гүлдер немесе таспалар сияқты әртүрлі аксессуарлармен безендіреді. Әйелдер костюмінде дәстүрлі кеудеше мен ұзын белдемше де бар.
Галисиялықтар киімі түрлі-түсті өрнектермен, ұлттық кестелермен және ашық түстермен ерекшеленеді. Сырғалар, алқалар мен білезіктер сияқты дәстүрлі ұлттық зергерлік бұйымдар да Галисия ұлттық киімінде маңызды орын алады. Бүгінгі күні галисиялардың ұлттық киімдері күнделікті киімнен гөрі фольклор мен дәстүрдің элементі ретінде қызмет етеді. Дегенмен, олар әлі күнге дейін мерекелерде және басқа да мәдени іс-шараларда киіліп, Галисия халқының бай мұрасын болашақ ұрпаққа сақтауға және беруге көмектеседі.[10]
Дәстүрлі тағамдары. Галисия жағалауындағы аймақтар бүкіл әлемге әйгілі теңіз тағамдарының көптігімен және әртүрлілігімен танымал. Ішкі Галисия - ең алдымен ет және сүт тағамдары. Галисияда балықтың барлық түрі ауланады, соның ішінде қамбалар, устрицалар, мидиялар, моллюскалар т.б. Галисия теңіз өнімдері тағамдары - дәстүрлі халық асханасының өте оңай дайындалатын тағамы.
Ұлттық тағам - поте галлего тағамы картоптан, асханалық тарна және шошқа майынан дайындалады, оған әр түрлі дәмдеуіштер қосылады. Маңызды тағам — жүгері. Галисиялықтар жағалаудағы сулардан және жартастардан жиналып, фермаларда өсірілетін мол және әртүрлі ұлуларымен танымал. Галисия сорпасы - өте танымал тағам. Қырыққабаттан, картоптан және бұршақтардан ет ингредиенттері (ветчина, шұжық және шошқа еті) қосылып пісіріледі. Галисияның негізгі тәтті десерті - Сантьяго бадам торты.
Галисиялықтар Альбариньо , Рибейро , Рибейра Сакра және Вальдеоррас сияқты бірқатар жоғары сапалы шараптарымен танымал. Сонымен қатар, Галисиялықтар оруходан алкогольі аз сусын, кеймада жасаудың ескі дәстүрін пайдаланады.[11][12]
Фольклоры. Галисиялықтардың фольклоры мен музыкасында кельттердің әсері байқалады: әндер көбінесе хорға арналған, ал музыкалық аспаптар - волынка, керней, бубендер. Ең көне әдеби ескерткіштер галисия-португал тілінде жазылған (XII-XIII ғғ.) Жанрлардың ішінде тарихи проза маңызды рөл атқарды – хроникалар, шежірелер, одан кейін – серілік романдар. Поэзияға трубадурлар поэзиясы қатты әсер етті. XIX ғасырда галисия тілінде поэзиялық жинақтар, филологиялық шығармалар, прозалар пайда болды.
Сонымен қатар, галисия фольклорында өмірдің әртүрлі салаларына байланысты көптеген рәсімдер мен әдет-ғұрыптар бар: туу мен некеден жерлеуге дейін. Бұл салт-жоралар көнеден шыққан және осы халықтың салт-дәстүрі мен наным-сенімдерін көрсетеді.[13]
Танымал адамдары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Баамонде Франсиско Франко - Испанияның диктаторы, генералиссимус.[14]
- Рикардо Кабаньяс - орталық жартылай қорғаушы ретінде ойнайтын Галисиядан шыққан швейцариялық футболшы.[15]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Кожановский А.Н. Галисиялықтар, галегос. http://www.etnosy.ru/node/159
- ↑ Галисиялықтар https://vk.com/wall-28882460_9870?ysclid=lu2ivlema1119650038
- ↑ Галисиялықтар https://studbooks.net/1055147/kulturologiya/harakteristika_otdelnyh_etnicheskih_grupp_ispanskogo_etnosa
- ↑ Галисиялықтар дегеніміз кім? Галисиялықтар сөзінің мағынасы https://diclist.ru/slovar/narodov/g/galisijtsy.html
- ↑ Галисиялықтар https://bigenc.ru/c/galisiitsy-5e287d?ysclid=lrrjf3seqr540735010
- ↑ Галисиялықтар https://vk.com/wall-28882460_9870?ysclid=lrrjfjc7ms985059955
- ↑ Халықтар мен мәдениеттер/Галисиялықтар https://travel-journal.ru/ethno/31/546/
- ↑ Еуропа халықтары > Галисиялықтар > Халық қолөнері https://obychai-i-tradicii.ru/evropeyskie-narodi/galisiycy/narodnye-promysly
- ↑ Галисиядағы испандықтардың дәстүрлі үйі - палассо. https://dom-izba.ru/tradicionnoe-zhilishhe-ispancev-galisii-palyaso.html
- ↑ Әлем халықтары / Галисиялықтар http://www.etnolog.ru/people.php?id=GALI
- ↑ Галисия тағамдары https://galicia365.ru/blog/kuhnya-galisii
- ↑ Галисия тағамдары https://bmhwithstars.ru/ispanskaya-kuxnya/kuxnya-galisii?ysclid=lu2bdch3vd365418161
- ↑ Испанияның этнографиясы https://knowledge.allbest.ru/moscow/3c0a65635a2ad79a5c43b89521206d37_0.html
- ↑ Генерал Франко: испан диктаторының тарихы https://dzen.ru/a/ZVih4sM8hEbzSpRB
- ↑ Cabanas, Ricardo https://www.national-football-teams.com/player/6437/Ricardo_Cabanas.html