Абазиндер
Абазиндер (өзд. атауы -абаза) - Кавказдың тұрғылықты халықтарының бірі. Ресей Федерациясы Қарашай-Черкес Респ-ның 13 елді мекенінде шоғырланған. Сондай-ақ Кисловодск қаласына жақын аудандарда және Адыгей Республикасында. Жалпы саны - 44 мыңға жуық (1992).
Тілі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Абазин тілінде сөйлейді (ибер — кавказ тілдері шоғырының абхаз-адыгей тобына жатады). Жазуы латын әліпбиі негізінде 19332-1933 ж.жасалды. 1938 ж. кирилицаға көшірілген.
Діні[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Абазиндердің көпшілігі мұсылман-сүннит дінін ұстанады.
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
11 ғ-ға дейін Абазиндер Қара теңіздің солтүстік-батыс жағалауындағы Туапсе және Бзыбью өзендерінің аралығында өмір сүрген. 14 -17 ғасырлардан бастап Кавказ жотасының солтүстік бөлігіне, Лоб өзенінің жоғарғы ағысына, Уруп, Улвен және Кіші Зеленчук, Кубан, Құм өзендері жағалауына қоныс аударып, сонда тұрақтап қалған. Абазиндер Түркия-дағы шеркестердің құрамындағы жеке топты құрайды. Сондай-ақ Иордания, Сирия, Ливан мемлекеттерінде де қоныстанған.
Кәсібі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
19—20 ғ-дың бас кезеңінде олар мал шаруашылығымен, егіншілікпен де айналысты. Егіншіліктің қос танапты жүйесі дамыған. Негізгі өсірілетін дақылдарына: бидай, жүгері, тары жатады. Сонымен қатар бал араларын өсірді, бау-бақша екті. Отбасы құрылымында әлі де әулетімен бір аулада тұратын үрдіс сақталған.[1]
Үйде ұсталық құрды, жүн өңдеумен шұғылданды (киіз басу, киізден әр алуан өрнекті бұйымдар жасау т.б.), тері, былғарыдан, ағаш пен металлдан тұрмыстық заттар дайындады, тон, қалпақ, аяқ киімдер тікті. Қаруларын (мылтық, қанжар) күміспен, алтынмен әшекейледі.
Абазиндердің көне баспаналары - дөңгелек үйлер. Бір және көп бөлмелі тоқыма құрылыстары да бар. Ортадағы үлкен бөлмесі - әрі ас үй, әрі ұйықтайтын, ошақ тұратын орын. 19-ғасырдан бастап балшық үйлер салына бастады. Пешті қабырғаға орнатып, еденін ағаштар жасады. Ір үйдің ауласында қонақ үйлер жеке салынды. Дәстүрлі ауылдары өзен жағаларында орналасқан. Таудағы үйлер үлкен аумақты алып жатты. Үйлердің айналасын қоршап, бір қақпадан кіретіндей етіп жасады.
Мәдениеті[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Абазиндер мәдениетінің басты бөлігі ауызша халық шығармаларынан тұрады. Абазиндер ертегілік эпостың бай қорына ие. Абазин фольклорының үлкен бөлігі - батырлық эпостар, мақал-мәтелдер, жұмбақтар. Ән-би фольклорына бай. Тарихи, еңбек туралы, ерлік, сүйіспеншілік-махаббат тақырыбындағы әндер де көп.
Көне музықалық аспаптары - балалайка түріндегі, екі ішекті скрипка, арфаға ұқсас аспаптар. Ең көнесі анду, дудка (зурна).
Киімдері - Кавказ халықтарына тән. Бешпенттер және папахтар киіп, белдіктеріне қанжар қыстырды. Әйелдер ұзын көйлек, қыздары ықшам кеудеше киді. Көйлектер әр алуан өрнектермен әшекейленді. Бас киімдері - қатты материалдан жасалып, матамен жиектелген, алтын не күміспен әшекейленген қалпақтар.
Тамақтарына көбіне қой, сиыр, құс етін пайдаланады. Тағамдарына қызыл бұрыш, сарымсақ қолданады. Ашытылған бахсыма сусынын ішеді.[2]
Қазақстандағы абазиндер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Абазиндер Қазақстанға Ұлы Отан соғысы жылдары және оның алдында күштеп көшірілген. 2009 жылғы санақ мәліметі бойынша Қазақстанда 27 адам тұрады.[2]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Қазақстан. Ұлттық энциклопедия
- ↑ a b Қазақстан халқы. Энциклопедия. /Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева. /Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева.- Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2016. 77-бет ISBN 978-601-7472-88-7
| ||||||
