Сербтер

Сербтер
Бүкіл халықтың саны
10-12 млн.
Ең көп таралған аймақтар
Сербия	5 900 000
Босния және Герцеговина	1 239 019
Германия	700 000
Швейцария	191 500
Аустрия	300 000
АҚШ	199 080
Канада	100 000-125 000
Швеция	120 000
Аустралия	Австралия 95 000
Франция	80 000
Италия	78 174
Тілдері
серб тілі
Діні
православие, католик (5,5%), протестант (11%), мұсылман (3,2%)

Сербтер — Оңтүстік славян тобына жататын ұлт. Сербтер Сербия мен Черногория мемлекетінің жергілікті халқы. Оған қоса Босния және Герцеговина, Хорватия, Германия, Австрия, т.б. елдерде тұрады. Жалпы саны 12 - 13 млн. адам. Оның 7,5 млн. Сербияда тұрады.

Тілі

Үндіеуропалық тілдер отбасының славян тобының оңтүстік славян кішкі тобына кіреді; тілдердің флективті түріне жатады. Сербияның (Воеводина, Косово, Метохия провинциялары) және Черногорияның ресми тілі; Босния және Герцеговина Республикасының ресми тілі (босния және хорват тілдерімен бірге). Серб тілінде сөйлейді. Серб тілінің жазуы кириллица графикасы негізінде жасалған.

Діні

Орталық Сербияда өткізілген (Косово мен Метохияны қоспағанда) санақ (2003) қорытындылары бойынша сербтердің көпшілігі православие (85%) дінін, сондай-ақ католик (5,5%), протестант (11%), мұсылман (3,2%) діндерін ұстанатыны анықталған.

Тарихы

Сербия аумағын қола дәуірде иллириялық фракиялық тайпалар, кейін кельт тайпалары мекендеді. 6-7 ғасырларда Сербия аумағында славяндар қоныстанған. 8-10 ғасырларда Сербия жерінде алғашқы князьдіктер (Рашка, Хум, т.б.) пайда болды.10 ғасырдың ортасында сербтердің алғашқы ipi мемлекеттік одағы (Серб князьдігі) құрылды. 11 ғасырдың басында Сербияны Византия жаулап алды. Князь Стефан Неманя (1170-96) тұсында бipтұтас серб мемлекеті қалыптасты. 1217 ж. Сербия корольдік болып жарияланды. 1459 ж. сербтер Осман сұлтандығына қарады. Патшалық Ресейдің, дипломатиялық қолдауына сүйенген серб халқы Осман сұлтандығын Сербияның автономиялық құқығын мойындауға мәжбүр етті. Дегенмен, Сербия жерінің оңтүстік бөлігі Осман сұлтандығының езгісінде, ал солтүстік бөлгі Австрия империясының құрамында қалды. Орыс-түрік соғыстарында Ресейдің жеңіске жетуі нәтижесінде Сербия Берлин конгресірнің (1878) шешімі бойынша толық тәуелсіздікке ие болды. Балкан соғысы (1912-13) нәтижесінде Сербия өз аумағын екі есеге жуық ұлғайтты. 1915 жылдың соңында Сербия аумағын австрия-герман және болгар әскерлері басып алды. 1918 ж. Сербия аумағы азат етілді. Сол жылы 1 желтоқсанда Белградта біртұтас серб, хорват және словен корольдігінің (1929 жылдан Югославия) құрылғандығы жарияланды.

1941 ж. Сербияны бүкіл Югославиямен бipге фашистік Германия жаулап алды. 1944 ж. Кеңес Армиясы Сербия аумағын толық азат етті. 1945 ж. Югославия Федеративтік Халық Республикасы (1963 ж. Югославия Социалистік Федеративтік Республикасы аталды) құрамына кірді. 1991 ж. Югославия одағы тарап, оның құрамындағы республикалар тәуелсіздігін жариялаған кезде сербия бірігіп, жаңа Югославия Одақтас Республикасын құрды. 2003 ж. 4 ақпанда Сербия және Черногория деп аталатын одаққа бірікті.

Кәсібі

20 ғасырдың басында сербтер ауылдық қауымдастықтарда өмір сүрді. Бұл өмір салты қазір де ауылдарда сақталған. Онда жиындар ұйымдастырып, онда әйелдер бөлігі тоқыма бұйымдарын тігумен айналысады. Серб әйелдері иіруді және тоқуды меңгерген, ауылдық жерде олар өз қолдарымен материал жасап, одан киім тіккен. Ортағасырлық Серб мемлекетінің шаруашылығының негізі ауыл шаруашылығы, ең алдымен егіншілік, сонымен қатар, әсіресе таулы аймақтарда болды мал шаруашылығы болды.

Баспаналары түрлері аймақтарға байланысты ерекшеленеді. Орта ғасырлардағы серб тұрғын үйлері қарапайым жер үйлер мен лащықтар болды. Лашықтар (колиба) шалаш түрінде жасалған. Көлбеу қабырғалар тірек сырықтар мен ұзын шыбықтардан жасалған. Жоғарыдан олар сабанмен, қабықпен, шыммен жабылған. Кейінгі тұрғын үйлері - ағаш бөренелерден, тастан, каркастан салынған. Каркас үйлер бір қабатты болды, олар плетара деп аталды.

Мәдениеті

Дәстүрлі киім киген жастар

Серб халқының тарихи тағдыры ауыз әдебиетінде бейнеленген. Дәстүрлі-декоротивті тігін, ұсталық, ағаш пен темірге ою-өрнек салу дамыған.
Сербтердің ұлттық киімдері тұратын аймақтарға байланысты аздап ерекшеленеді. Шумади, Ужицкий, Пирот нұсқалары бар. Сондай-ақ, Бах және Лесков облыстарының өзіндік ерекшеліктері бар. Дегенмен, олардың барлығының ортақ қасиеттері бар. Шалбар мен жейде мақтадан, зығырдан тігілген, кейбір аймақтарда шалбар жартылай жүннен тігілген матадан тігілген. Шалбар шеттері тізеге дейін салбырап тұратын әдемі кең және ұзын белбеумен байланған. Күртешелер, кафтандар жүн матадан тігілген. Қыста былғарыдан немесе матадан жасалған ұзын плащтар пайдаланды. Аяқ киім — бұл мокасин тәрізді былғары аяқ киім опанки болды. Басына жеңіл жұмсақ матадан жасалған қалпақ киеді. Қыста олар аң терілерінен жасалған бас киімдермен ауыстырылады. Шағын жиектері бар ұқыпты киіз қалпақтары да жиі кездеседі. Әйелдердің ұлттық киімі өте әдемі. Ол түрлі-түстермен, бай кестемен және көптеген сәндік элементтермен назар аударады. Олар жұқа зығырдан тігілген кең, жеңіл туникалы блузкалар киді.

Шаруа тағамдары қарапайым болды: нан мен сүт, сары май, көкөністер. Сондай-ақ, ауыл тұрғындары аңшылықпен айналысып, мал шаруашылығымен айналысқандықтан, ет рационында үнемі болған. Сербтер балықты сирек пісіреді. Ауыл тұрғындары нан мен тоқаштарды көп жейді. Бұрын жүгері ұнынан жасалған торттар кең таралған, Қ азір бидай ұны көбірек пайдаланылады. Сондай-ақ қара бидай, арпа, сұлы жармасымен араласады. Нан отқа, дөңгелек пісірме табаққа пісірілді. Кейбір сербтер әлі күнге дейін кондитер өнімдерін өздері жасайды. Жалпы асханасы орыс асханасына ұқсайды: сорпа, жарма, сүт өнімдері, картоп, ақ қырыққабат бар. Жасыл бұршақтан көптеген тағамдар дайындалады. Сүт ірімшік, қаймақ майлы кілегей жасау үшін қолданылады. Серб асханасына Түркияның жақындығы қатты әсер етті. Кафелер мен мейрамханаларда кәуап, люляк-кебаб, барбекю еті сияқты тағамдар ұсынылады. Кондитер дүкендерінен баклава, тәтті тоқаш, француз десерттерін кездестіруге болады. Сусындар негізінен жеміс шырындары. Ауылда щәмшат, қайың шырындарын жасайды. Алхоры мен жүзімнен дәмді десерт шараптары, ракия деп аталатын жеміс арақтары жасалады. Үйдегі сусын зауыттық сусыннан күштірек - ол 60 градусқа дейін болуы мүмкін. Рақия дайындау үшін алмұрт, айва, алма, жусан қолданылады.

Қазақстандағы сербтер

Қазақстандағы серб диаспорасы санының жалпы динамикасы төмендегідей:

• 92 (1970 ж.),
• 93 (1979 ж.),
• 179 (1989 ж.),
• 1 (1999 ж.)
• 3 (2015 ж.) адам.