Даргиндер

Даргиндер
Бүкіл халықтың саны
Барлығы шамамен 700 мың адам
Ең көп таралған аймақтар
Ресей	589 386 (2010)
Қырғызстан	3300
Түрікменстан	2700
Өзбекстан	2400
Украина	1500
Әзірбайжан	1200
Қазақстан	1000
АҚШ	161
Тілдері
даргин тілдері
Діні
ислам суннит бағыты

Даргиндер (дарг. дарган, дарккван; көп. түр. дарганти, дарккванте) — Дағыстан халқы, Кавказдағы байырғы халықтардың бірі. Олар европеоид нәсілінің кавказдық түріне жатады. Дағыстан Республикасының орталық таулы өңірі мен жазықтағы Хасавюрт, Каякент аудандарында қоныстанған. Дағыстанда - 280,5 мың , Ресейде - 355 мыңы тұрады.Жалпы саны 367 мың адам (1995).
Антропологиялық жағынан Даргиндер еуропоидтық нәсілдің кавказдық тобына жатады. Даргиндердің құрамына өздеріне тілі мен тұрмыс-тіршілігі жағынан жақын,әрі аралас қоныстанған кайтаг, кубачин халықтары еніп, бір этносқа бірігіп кеткен. Даргиндер жөнінде жазылған араб жазба деректерінде 9-ғасырдағы кайтаг пен кубачиндер туралы айтылады.

Тілі

Нах-Дағыстан тілдері тобының Солтүстік Кавказ тармағына жататын дарган тілінде сөйлейді. Ол он бір диалектіге ажыратылады. Әдеби тілі акушин диалектісіне негізделген. Орыс тілі Даргиндер арасында кең тараған.

Діні

Дінге сенуші даргиндер сунниттік исламды (шафиғи мәзһабы) ұстанады.

Тарихы

Даргиндер этнонимі 15-ғасырдағы жазбаларда аталады. 19-ғасырдың басында даргиндер таулы өңірлердегі бірқатар "еркін қоғамдарға" (селолық қауымдастықтар одағы) бірікті. Дағыстан Ресейге толық қосылған соң, 1820 жылдан бастап Кайтагте орыс әкімшілігі билік жүргізді. 1860 жылы Даргин округі құрылды. 1917 жылға дейін даргиндер акушиндер және лезгиндер деген атпен де белгілі болды.

Кәсібі

Дәстүрлі кәсібі - мал шаруашылығы мен егіншілік. Қой, ешкі және сиыр өсіреді. Арпа, бидай, тары, бұршақ, жүгері дақылдары егіледі, бау-бақша өсірумен де айналысады. Ұлттық қолөнерінде шұға тоқу, қыш құмыра жасау, тері өңдеу, ағашқа ою-өрнек салу, тас қашау ісі дамыған. Кейбір елді мекендер зергерлік пен қару-жарақ жасау кәсібіне бейімделген. Қазіргі кезде металл өңдеу мен көп салалы өнеркәсіп дамыған. Таулы жердегі Даргиндер сакля аталатын екі-үш қабатты жайпақ шатырлы үйлерде тұрады. Оның астыңғы қабатында мал ұстайды. Жазық аңғардағы елді мекендерде бір-екі қабатты, төбесі қаңылтырмен, қалақ таспен жабылған үйлер көбірек.

Мәдениеті

Даргиндер фольклоры өте бай. Сондай-ақ, егіншілікке, тұрмыс-тіршілікке, үйленуге байланысты әр-алуан салт-дәстүрін сақтап қалған.
Ұлттық киімдері: ерлер-жеңсіз шапан (бурка), жүнін сыртына қаратып қой терісінен тіккен жамылғы тон, киізден және теріден жасалған етік, әйелдерді кең немесе тар балақты шалбар, архалука аталатын көйлек,теріден тігілген аяқ киім киеді. Бастарына күміспен әшекейленген кестелі жамылғы (чухта)тартады.
Ұлттыық тағамдарында ұн, ет пен сүт жиі қолданылады.

Қазақстандағы даргиндер

Даргиндердің алғашқы толқыны 1877 жылғы патшалық Ресейге қарсы көтерілісі жеңілгеннен кейін Солтүстік Қазақстанға жер аударылған. Келесі толқын 1933-34 ж. кулактарды жер аударуға байланысты, үшінші толқыны соғыс жылдары және соғыстан соң, тың игеру кезінде қоныстанған. Қазақстандағы даргиндердің саны - 826 адам (2013).