Педи
| бапеди, солтүстік суто | |
| Педи | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
4,6 млн. | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
 ОАР |
4,6 млн. |
 Зимбабве |
150 000 |
 Ботсвана |
15 000 |
| Тілдері | |
| Діні | |
|
дәстүрлі нанымдар,христиандық | |
Педи (бапеди, солтүстік суто)[1] — Оңтүстік Африка Республикасының солтүстік-шығысындағы банту тобының халқы (Трансвааль тарихи аймағының шығысы). Саны 4,6 млн адам. (2011, халық санағы). Олар негізінен Лимпопо және Гаутенг провинцияларында, сондай-ақ Мпумаланга провинциялары мен Солтүстік-Батыс провинцияларында тұрады. Сонымен қатар Зимбабведе (150 мың адам, 2012 ж., бағалау) және Ботсванада (15 мың адам) тұрады. Негізгі топтары Педилер (марота, маротенг), масемол (тау) – Лимпопо провинциясының оңтүстігінде; пхалаборва, мпхахлеле, махакала - Улифантс өзенінің орта ағысының сол жағалауында; рока, лобеду, тлоква - Үлкен Летаба және Кіші Летаба өзендері бойында; молчелер - Санд өзенінің жоғарғы ағысында; ханава (гананва) – Брак өзенінің жоғарғы ағысында тұрады.[2]
Тілі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Тілі – се-педи тілі, банту тілдері отбасына жатады.[3]
Діні[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Олар дәстүрлі нанымдарды ұстанады, кей бөлігі христиандар (протестанттар)[4]
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Педилер 17 ғасырдың 50-жылдарында Тубатсе өзенінің оңтүстігінде қоныстанған. 18 ғасырдың екінші жартысында олар өздерінің ықпалын көршілерге тарата отырып, аймақты бақылауға алды. 18 ғасырдың соңы мен 19 ғасырдың басында Туларе көсемі тұсында бұл халық мәдени-экономикалық дамудың шарықтау шегіне жетті. 1870 жылға қарай Педи халқы аймақтағы билікті бурлармен және свазилермен бөлісті. 1879 жылы олар Ұлыбританиямен және оның одақтасымен соғыста жеңіліске ұшырап, олардың иеліктері айтарлықтай қысқарды.[5]
Кәсібі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Негізгі дәстүрлі кәсіптері қолмен атқарылатын егіншілік (сорго, жүгері) және мал өсіру (ірі және ұсақ мал). Дәстүрлі қолөнерден – керамика (қызыл ангоб және жылтыратылған үлкен ыдыстар), геометриялық ою-өрнектері бар ағаш ыдыстар (қасық, кесе, орындықтар) және түрлі-түсті моншақтардан бұйымдар жасау дамыған.[6]
Өмір салты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Көсемдіктер, тотемдік рулар болды. Ұлдар мен қыздардың Инициациялары қолданылды. Туысқандық некеге артықшылық беріледі. Христиан дінінің таралуымен белгілі бір топтар нормативті моногамияны орнатты.
Тұрғын үйлері дөңгелек пішінді, төбесі конустық, қабырғалары тоқылған және балшықпен сыланған, кейде боялған. Шаруашылық құрылыстары (астық қоймалары, қоймалар, асханалар) әр түрлі.
Дәстүрлі ерлер киімі - каросса шапаны, белдік, қазір — еуропалық түрдегі киімдер. Әйелдер жарқын жиектермен және моншақтармен безендірілген ұзын көк көйлектерді киюді жалғастыруда.
Азық-түліктері – жүгеріден, құмайдан, тарыдан, көкөністерден, сүттен жасалған ботқа және бәліштер.[7]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Педи https://megabook.ru/article/%D0%9F%D0%B5%D0%B4%D0%B8
- ↑ Большая российская энциклопедия 2004–2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/2708813
- ↑ Большая Советская энциклопедия Педи https://my-dict.ru/dic/bolshaya-sovetskaya-enciklopediya/69833-pedi/
- ↑ Большой энциклопедический словарь - педи http://www.terminy.info/literature/great-encyclopedic-dictionary/pedi
- ↑ Африканские племена Педи http://the-barbarians.ru/afrikanskie-plemena/pedi.html Мұрағатталған 3 қыркүйектің 2023 жылы.
- ↑ Народы и культуры Педи https://travel-journal.ru/ethno/43/1155/
- ↑ народы мира / Педи http://www.etnolog.ru/people.php?id=PEDI
