Бамбаралар

бамана, банмана
Бамбара
Бүкіл халықтың саны
4,5 млн.
Ең көп таралған аймақтар
Мали	3,4 млн.
Кот-д’Ивуар	700 000
Сенегал	69 000
Гвинея	37 000
Мавритания	13 000
Гамбия	6 000
Буркина-Фасо	4 000
Франция	41 000
Тілдері
баман тілі
Діні
суннизм, дәстүрлі нанымдар

Бамбаралар (өз атауы — бамана) — Мали мемлекетінің халқы. Гамбия, Гвинея және Сенегалда да тұрады. Жалпы саны 4,5 миллионнан астам адам (2008). Олар Малидің батыс бөлігінің орталығында (3,4 млн. адам – 2000), Кот-д’Ивуарда (700 мыңнан астам адам), Сенегалда (69 мың адам, негізінен Тамбакунда аймағында), Гвинеяда (37 адам) тұрады. мың адам), Мавритания (13 мың адам), Гамбия (6 мың адам), Буркина-Фасо (4 мың адам). 20 ғасырда олар Францияда (41 мың адам), АҚШ-та және басқа елдерде тұрады.

Тілі

Олар Малиде француз тілімен қатар мемлекеттік тіл болып табылатын және бизнес пен саудада кеңінен қолданылатын баман тілінде сөйлейді. Жазуы — латын әліпбиіне негізделген.

Діні

Діні — мұсылман-сунниттер. Ата-баба рухына сиыну, сиқыршылыққа сену ғұрпы сақталған.

Тарихы

Бамбаралардың ата-бабалары ежелгі Малидің шығысында (XIII-XVI ғғ.) өмір сүрген. Бамбаралардың қосылуы Сегудің ерте саяси құқрылымының көтерілуімен байланысты, мұнда бамбаралар әкімшілік және әскери аппаратты құрады. Сегудің кеңеюі жергілікті бамбара топтарының Каарта, Беледугу, Кенедугу, Мегетан және т.б. ерте саяси құрылымдардың шекарасында бөлінуіне себеп болды. ХІХ ғасырдың аяғына дейін бамбара француздардың қолдауына сүйене отырып, Батыс Суданды біріктіруге тырысқан мұсылман жаулап алушыларына табандылықпен қарсы тұрды (ислам ХІХ ғасырдың ортасынан бастап таралды).

Бамбара Француз отаршыл әскерлерінің едәуір бөлігін — "сенегалдық атқыштарды"құрады. ХХ ғасырда бамбара отаршылдыққа қарсы қозғалысқа қатысып, Беледугада 1915-16 жылдардағы ірі көтерілісті көтерді. Малиде бамбара мәдени консолидацияның этникалық негізін құрайды.

Кәсібі

Негізгі кәсібі – қолмен атқарылатын ауыспалы егіншілік. Дәнді дақылдарды (тары, күріш, жүгері), бақша дақылдарын (қызанақ, асқабақ, қарбыз, дәмдеуіштер). Тауарлы дақылдары мақта, жержаңғақ, т.б. Ешкі мен қой өсіріледі, фульбемен ірі қара мал айырбасталады. Қолөнерден ұсталық, зергерлік, керамика, иіру (әйелдер арасында), тоқымашылық (ерлер арасында) дамыған.

Өмір салты

Бамбаралар әр түрлі касталарға бөлінеді. Жоғарғы касталары — егіншілер, жауынгерлер, тоқымашылар, ортаңғы кастаға — темір ұсталары, төменгі кастаға — ел аралап жүріп ән салып, би билеп өнер көрсететіндер (гриоти) жатады. Отаршылдыққа дейінгі кезең басқару жүйесіндегі әскери ұйымның айрықша рөлімен, халықтың жеке тәуелді категорияларының – құлдардың (джон-у) пайда болуымен, ауыл шаруашылығы халқының негізгі бөлігін жер-жерде шоғырландыру тенденциясымен сипатталады.

Туысқандық есеп патрилинейлік болып табылады. Жас және жыныс институттары, құпия одақтар (комо, коре, нтомо және т.б.) бар. Көп балалы отбасы сақталған (ду). Неке вирилокальды, көп әйел алу жиі кездеседі. Ауылдық қауымды (дугу) ақсақалдар кеңесі басқарады және оны ауыл құрылтайшысының отбасының ең үлкен ақсақалы (дугу-тиги) басқарады.

Дәстүрлі тұрғын үйлері судандық типті, саман, дөңгелек, бұтақтардан жасалған конустық саман төбесі бар. Сахараға іргелес аудандарда тік бұрышты, сазбен сыланған, жалпақ төбесі (бұтақтар мен діңдермен қапталған)бар үйлер басым.

Ерлердің дәстүрлі киімі - қысқа шалбар (куруси) және жеңсіз қысқа көйлек (глоки), басында мақта қалпақ (бамада). Әйелдерде қапсырмалы белдемше (тафф). Қалаларда еуропалық костюм таралған.

Ұлттық тағамдары негізінен ет пен сүттен тұрады, ішімдікке сыра мен пальма шарабы кең қолданылады.

Сыртқы сілтемелер

• Арсеньев В.Р., Бамбара. Советская этнография, 1978, ғ3;
• Пути развития Африки, М., 1981.