Сонинке
| Сонинке | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
2,5 млн. | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
 Мали |
1,5 млн. |
 Сенегал |
325 000 |
 Мавритания |
200 000 |
 Гамбия |
200 000 |
 Кот-д’Ивуар |
150 000 |
 Гвинея-Бисау |
5 000 |
| Тілдері | |
| Діні | |
Сонинке — Батыс Африкадағы халық. Олар негізінен Сенегал өзендерінің жоғарғы ағысында, Малидің оңтүстік-батысында (1,5 млн. адамға дейін) Мавританияның оңтүстігінде (200 мыңнан астам адам) және Сенегалдың шығысында (325 мың адам) тұрады. Сонымен қатар Гамбияның шығысында (200 мың адам) және Гвинея-Бисауда (5 мың адам), Кот-д’Ивуарда (150 мыңнан астам адам) және т.б. Жалпы саны шамамен 2,5 миллион адам (2015, бағалау).[1]
Тілі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Олар Нигер-Кордофан отбасының манде тобына жататын сонинке тілінде сөйлейді.[2] Диалектілері: әзер, батыс (Мавритания, Сенегал), шығыс (Мали). Малиде көптеген сонинкелер баман тілінде, Сенегалда - волоф, Мавританияда - араб тілінде сөйлейді. Жазуы латын әліпбиіне негізделген.
Діні[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Сонинкелер – исламды қолдаған алғашқы этникалық топтардың бірі. Халықтың басым бөлігі исламды (суннизмді) ұстанады, аз бөлігі католиктер.[3]
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Сонинке этносы Ежелгі Гана-Вагаду дәуірінде (8-12 ғасырлар) пайда болды, оның этникалық өзегі сонинке болды.[4]
Кәсібі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Дәстүрлі кәсібі сауда және егіншілік (тары, жүгері, бұршақ дақылдары), мал шаруашылығы (ешкі, қой, түйе) дамыды. Жержаңғақ екпелері аудандарында маусымдық жұмыстар дамыды. Жаңбырлы маусымда әйелдер егіншілікпен айналысады. Дегенмен, әйелдер әдетте үйде тамақ пісіріп, бала күтімімен айналысады. Иммиграцияның маңызы зор, әйелдер мен балалар үйде қалып, ерлер ақша табу үшін қалаларға барады.[5]
Өмір салты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Сонинке қоғамы касталарға бөлінеді: еркін–хоро (ақсүйектер – билеушілердің ұрпақтары, қарапайым халық, марабуттар – мұсылман зиялылары); ньамахаля - қолөнер касталары (теміршілер, тері илеушілер, әңгімешілер); құлдар Барлық Сонинкелер (құлдардан басқа), топ мүшелеріне арналған тағамға тыйым салу тотемі бар үлкен туысқан топтарға жатады, жалпы аты -диамму. Үлкен отбасылық қауымдастық әдетте отбасы басшысынан, оның інілерінен, олардың әйелдерінен және балаларынан тұрады. Неке вирилокальды, полигиния жиі кездеседі. Отаршылдыққа дейінгі кезеңде-округ пен провинция деңгейіндегі күшті саяси билік институттары болды (билеуші-тунга).
Сонинкелер көп балалы отбасыларда тұрады, олардың үйлері қоршаулармен қоршалған. Тұрғын үйлер дөңгелек немесе төртбұрышты, верандалары бар саманнан жасалған.
Дәстүрлі киімдері – кең жейде мен шалбар (ерлердікі), тігілмеген белдемше және жеңсіз блузка (әйелдер), қара матадан тігілген орамал. Алтын зергерлік бұйымдар танымал.
Негізгі тағам – кускус (буға пісірілген ұннан жасалған шар пішінді) және соус қосылған бәліш, сүт пен бал қосылған тары ботқасы. Бұқтырылған бұршақтар мен ет жейді.[6]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Большая российская энциклопедия 2004–2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/3637048
- ↑ Советская историческая энциклопедия - сонинке http://www.terminy.info/history/soviet-historical-encyclopedia/soninke
- ↑ Современная энциклопедия https://dic.academic.ru/dic.nsf/enc1p/44622
- ↑ Народы и культуры Сонинке https://travel-journal.ru/ethno/45/1268/
- ↑ Народ сонинке http://restinworld.ru/stories/mali/14031/1.html
- ↑ народы мира / Сонинке http://www.etnolog.ru/people.php?id=SONI
