Гбари
| агбари, гвари, гвали, гоали | |
| Гбари | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
700 000 | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
| Тілдері | |
| Діні | |
|
суннизм, дәстүрлі нанымдар |
Гбари (өз атауы: агбари, гвари, гвали, гоали)[1] — Орталық Нигериядағы халық. Олар Кадуна мен Окваның (Нигер, Кадуна, Нассарава штаттары) сағасында тұрады, Абуджа федералдық астаналық территориясының негізгі халқын құрайды.[2] Жалпы саны 700 мыңға жуық адамды құрайды.[3] Олар батыс (кванг, агбави, ямма) және шығыс (матай, нгенге немесе ганган) болып бөлінеді.
Тілі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Олар нигер-кордофан отбасының гбари тілінде сөйлейді. Нупе және хауса тілдері де кең таралған.[4]
Діні[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Дінге сенушілердің діни байланысы: сүнниттік мұсылмандар, бір бөлігі дәстүрлі нанымдарды ұстанады.[5]
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Гбарилер аймақтың автохтонды халқы болып табылады және тек Абуджа (Нгенге) гбарилері өздерінің шығу тегін Борну империясының канурилерімен байланыстырады. Отарлауға дейінгі кезеңде Абуджаның саяси ұйымы (әмірлігі) құрылды.[6]
Кәсібі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Негізгі дәстүрлі кәсіптері - қолмен атқарылатын егіншілік (тары, құмай, ямс, мақта) және мал шаруашылығы. Дәстүрлі қолөнерден - қыш, ұсталық, тері өңдеу, тоқымашылық дамыған. Олар саудамен айналысады.[7]
Өмір салты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Көпбалалы отбасылар қоғамдық ұйымның негізін құрайды. Ерлер одақтары маңызды рөл атқарады. Неке вирилокальды. Туыстық есеп патрилинейлік.
Ата-бабалар культі дамыған, ең жоғарғысы шеко, құдірет күші, бақсылық кең таралған. Фольклордың барлық негізгі жанрлары дамыған.
Елді мекендері шоғырланып орналасқан, үйшіктері саман, балшықтан жасалған, төбесі конус тәрізді шөппен жабылған.
Киімі – жамбасқа оралған мата кесіндісі.
Негізгі тағамдары - көкөністер (жарма, бұқтырылған тағамдар, ащы дәмдеуіштермен пісірілген түйнектер), сүт, ет.[7]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Современная энциклопедия Гбари https://my-dict.ru/dic/sovremennaya-enciklopediya/199046-gbari/
- ↑ Большая российская энциклопедия 2004–2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/2346430
- ↑ Материал из свободной энциклопедии https://infor24.ru/%D0%93%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%B8(қолжетпейтін сілтеме)
- ↑ Гбари https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1461129
- ↑ Современная энциклопедия - гбари http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/gbari
- ↑ Народы и культуры Г https://travel-journal.ru/ethno/31/552/
- ↑ a b народы мира / Гбари http://www.etnolog.ru/people.php?id=GBAR
