Шона (халық)
| машона | |
| Шона | |
.jpg) | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
14 млн. | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
 Зимбабве |
8,6 млн. |
 Малави |
85 000 |
 Ботсвана |
50 000 |
 Замбия |
40 000 |
 ОАР |
20 000 |
| Тілдері | |
| Діні | |
|
христиандық, ежелгі дәстүрлер | |
Шона (машона) — банту тобының халқы, Зимбабвенің негізгі халқы (8,6 миллион адам). Олар сондай-ақ Малавиде (85 мың адам), Ботсванада (50 мыңнан астам адам), Замбияның оңтүстік-шығысында (40 мың адам) және Оңтүстік Африка Республикасында (20 мың адам) тұрады. Жалпы саны 14 миллионнан астам адам (2017, бағалау)[1].
Тілі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Тілі — шона тілі, жазуы латын әліпбиіне негізделген[2].
Діні[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Діни өкілдерінің көпшілігі христиандар — протестанттар немесе католиктер, христиан-африкалық шіркеулердің ізбасарлары, басқалары ежелгі дәстүрлерді ұстанады — олар ата-бабалар культі мен табиғаттың құдіретін қасиетті түрде қастерлейді[3].
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Шонаның ата-бабалары біздің заманымыздың 11-15 ғасырлары арасында гүлденген 800 гектар (1977 акр) қала Ұлы Зимбабвенің пайда болуына көмектесті деп саналады. ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мұра нысаны ретінде танылған Ұлы Зимбабве сауда орталығы болды және археологтар қаладан Қытайға дейінгі артефактілерді тапты.
Португалиядан келген зерттеушілер Шығыс Африка жағалауына 15 ғасырдың аяғында келді және келесі бірнеше ғасырларда еуропалық саудагерлер, миссионерлер мен колонистердің қоспасы аймақта ықпал ету үшін күресті.
Зимбабве (ол кезде Родезия деп аталды) Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін британдықтардың бақылауында болды және 1960 және 1970 жылдары еуропалық колонизаторлар мен аймақтың байырғы тұрғындары (соның ішінде Шона) Зимбабвеге бақылау жасау үшін бірқатар соғыстар жүргізілді.
1979 жылы соғыс еуропалық қоныстанушылар үшін жеңіліспен аяқталды, ал Зимбабве 1980 жылы толық тәуелсіздік алды[4].
Кәсібі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Дәстүрлі кәсібі егіншілік, бақша, бау-бақша, ұсақ мал шаруашылығы, аңшылық, балық аулау. Олар жүгері, бұршақ, тары, құмай, күріш, жержаңғақ сияқты дақылдарды да өсіреді. Негізгі дәстүрлі қолөнер — ұсталық, темір және мыс балқыту, керамика, алтын-күміс зергерлік бұйымдар, тері бұйымдары, музыкалық аспаптар, кілемше тоқу, ағаш, сүйек және тас ою[5].
Тұрмыс салты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қоғамдық қатынастардың күрделі жүйесі, көсемдердің жоғары лауазымы, рулық экзогамия бар рулық-тайпалық құрылым элементтері сақталды. Туыстық есеп патрилинейлік болып табылады. Әйелдердің отбасы мен қоғамдағы жоғары орны бар матрилиндік туыстық қатынастардың қалдықтары сақталуда. Үлкен патриархалдық отбасылар (мана), көп әйелділік, неке төлемі (роворо) жиі кездеседі.
Елді мекендері 5-10 үйден тұрады. Дәстүрлі тұрғын үйлері — қаңқасы балшықпен сыланған және конустық сабан төбесі бар дөңгелек үйшіктер.
Бай фольклоры бар (эпос, аңыздар, ертегілер, мақал-мәтелдер, әндер), музыкалық өнер (жеке және көп дауысты хормен ән айту, би). Дәстүрлі музыкалық аспаптары – пернетақта (мбире), ішекті (мукубе), соқпалы аспаптар (үлкен барабандар, сылдырмақ). Қазіргі Шона арасында гитара, саксофон, керней жиі кездеседі[6].
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Большая российская энциклопедия 2004–2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4945005?ysclid=lotzordh2121153650
- ↑ Шона https://megabook.ru/article/%D0%A8%D0%BE%D0%BD%D0%B0
- ↑ Шона (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14303-shona-narod.html
- ↑ Люди Шоны: история и культура https://ru.wordssidekick.com/21878-shona-people-history-culture
- ↑ Народы и культуры Шона https://travel-journal.ru/ethno/52/1498/
- ↑ Народы мира / Шона http://www.etnolog.ru/people.php?id=SHON
