Баоань

Баоань
保安族
Бүкіл халықтың саны
14 000 (2000)
Ең көп таралған аймақтар
Қытай
Тілдері
баоань тілі, қытай тілі
Діні
сүнниттік мұсылмандар,буддизм

Баоань (өз атауы — боунаң куң, ескі атауы — баоаньхуэй, 1950 жылдан Баоань) — Қытайдағы моңғол халқы, Қытайдың ресми түрде танылған 56 халқының бірі. Олар негізінен Ганьсу провинциясында (90,6%), 5% - Цинхайда, 3,9% - Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданында тұрады. Халқы 14 мың адам (2000).

Этнонимі

Олар өз атауын географиялық атаудан алды. Мин әулеті кезінде Цинхай өлкесінің Тонгрен ауданында қорғаныс лагері құрылып, Баоань қаласы салынды. Оның тұрғындары мұсылман болғандықтан және жергілікті хуэй ұлтымен кейбір ұқсастықтары болғандықтан, оларды «баоанхуэй» деп атаған. 1950 жылы олардың өтініші бойынша оларға Баоань деген атау берілді.

Тілі және жазуы

Тілі - баоань тілі, халық өзінің жазба тілі ретінде қытай тілін пайдаланады. Баоан тілінің ерекшелігі ретінде қазіргі Моңғол Халық Республикасының моңғолдары мен ҚХР солтүстік-батыс моңғолдарының тілінде жоғалған жеке архаикалық белгілерді айтуға болады. Баоанда екі диалекті бар: Дахэцзян (Ганьсу провинциясында) және Түнжен (Цинхай провинциясында). Олармен көрші тұратын моңғолдар да Баоанның түнжен диалектісінде сөйлейді. 1950 жылдардың ортасына дейін баоан тілі өте нашар зерттелді және тіпті моңғол тармағының тілдер тізіміне де кірмеді. Баоан жазуы белгісіз, сондықтан оларда жазба ескерткіштер жоқ, олардың тарихы туралы мәліметтер де өте аз.

Діні

Негізгі діни бағытты ұстанушылар - сүнниттік мұсылмандар, Цинхай баоанының бір бөлігі солтүстік бағыттағы буддизмді ұстанады.

Таралу аймағы

Негізінен Ганьсу провинциясының Цзишишань-баоань-дунсян-салар автономиялық уезінде тұрады, аз бөлігі Ганьсу провинциясының Линься-Хуэй автономиялық округінде және Цинхай провинциясының Сюнхуа уезінде тұрады.

Тарихы

Халықтық аңыздарға, тілдің ерекшеліктеріне және моңғолдарға ұқсас әдет-ғұрыптарға сүйене отырып, баоандықтар Цинхай провинциясының Тунжен аймағына Юань және Мин әулеттері кезінде келген моңғолдар-бұл аймақта тұратын хань, хуэй, ту, тибеттіктер және т. б. ұлттарымен араласып, жаңа ұлт құрды деп айтуға болады. Феодалдық жер иелерінің қысымымен олар Ганьсу провинциясының қазіргі Цзишишан автономиялық округіндегі 3 көрші ауылға көшуге мәжбүр болды, олар қазір жергілікті әдет-ғұрыптар бойынша "баоансанчжуан"деп аталады.

Қытай Халық Республикасы құрылғанға дейін қолайсыз табиғи жағдайларға және құрғақ климатқа байланысты Баоань халқының өмірі өте қиын болды, қоғам мен экономика баяу дамыды. Алайда, Жаңа Қытай жарияланғаннан кейін, 1952 жылы Баоань автономиясын алды, Баоань ұлттық қалашығы, 1981 жылы 30 қарашада Цзишишан-Баоань-Дунсян-Салар автономиялық округі құрылды. Баоань депутаттары ҚХР-ның мәжілістеріне және провинциялардың халық өкілдері жиналыстарына белсенді түрде қатысады.

Кәсібі

Негізгі кәсібі егіншілік, мал шаруашылығы. Өсірілетін дақылдардың қатарына Тибет сұлысы (цинкэ), бидай, арпа, бұршақ дақылдары, картоп және т. б. жатады. Қолөнердің негізгі түрі - пышақ жасау өнері баоан халқының арасында өте жоғары деңгейде меңгерген. Екі жүзді ою-өрнекті пышақтар, қанжарлар және күміс бұйымдар кеңінен танымал. Аңыз бойынша, олардың ата-бабалары суық қару жасаумен Шыңғыс хан заманынан бері танымал болған, бірақ қылыштар мен басқа да заттар өткен ғасырларда жасалса, ал пышақ өндірісі бүгінгі күнге дейін өркендеп келеді. Пышақ ересек баоань костюмінің міндетті элементі болып саналады. Олар қымбат қонақтарға сиға беріледі, ал Баоань қыздары оны болашақ күйеуіне силайды.

Джишишан округіндегі бастауыш мектеп

Өмір салты

Ғасырлар бойы баоандар өз мәдениетін қалыптастырды. Ауызша өнердің байлығы ұлттық тарих, еңбек, махаббат оқиғалары болып табылатын әңгіме, аңыз, жыр, мақал-мәтелдерді қамтиды. Баоан халқы ән айтып, билегенді жақсы көреді. «Хуаэр» - олардың ең танымал және сүйікті әні. Ел игілігі үшін еңбек етуді, Отанға деген сүйіспеншілікті жырлайды. Фестиваль кезінде баоандар әрқашан «Хуаэр» әнін айтады. Баоандықтардың әдет-ғұрыптары мен ислам философиясының әсерінен қалыптасты. Сонымен бірге олар басқа ұлт өкілдерімен қатар тұрып, өз мәдениетінің кейбір элементтерін де қабылдады.

Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары

Баоан халқының ауылдары жинақы орналасқан. Үйлері саманнан ағаш жақтауға салынған.

Дәстүрлі киімдері

Ерлер киімі — көйлек пен шалбар, қыста ер адамдар қой терісін тігілген тон киеді. Көк немесе ақ мақта матадан жасалған қалпақ немесе бас киім киеді, көйлектнрі әдетте ақ болады, ​​оның үстіне көк жеңсіз жилет киіледі. Ұзындығы төрт метрлік түрлі-түсті белдіктер мен былғары етіктер де ажырамас атрибут болып табылады. Белдікке қылыш ілінеді, оны баоандық ер адамдар үлкен құрметпен және сүйіспеншілікпен ұстайды.

Әйелдер киімі – күртеше мен шалбар, бас жамылғысы қыздарда жасыл, жас әйелдердікі қара, егде әйелдерде үшін ақ түсті. Киімнің түсі әдетте жасына байланысты. Қыздар ашық-шашық киініп, ұзын бұрым өреді. Тұрмыстағы әйелдер әдетте қара, көк немесе ақ түсті киім киеді. Мереке күндері баоань әйелдері ашық жасыл күрте мен қызғылт шалбар киеді.

Дәстүрлі тағамдары

Тағамның негізін ұн өнімдері, картоп, ет, сүт және тұз қосылған шай құрайды. Бидай, жүгері, бұршақ өнімдері кеңінен пайдаланылады.

Фольклоры

Ауызша, ән-би фольклорының бай дәстүрлері бар. Баоан халқының әндері мен билері Тибеттікіне ұқсас. Баоань ерлері дәстүрлі ішекті және ағаш үрмелі аспаптарда ойнайды және жиі импровизация жасайды, әйелдер көркем қағаздан ою өнерімен танымал. Баоандар ат жарысы, садақ ату жарысы, күрес сияқты моңғолдың дәстүрлі спорт түрлерін сақтап қалды.

Баоань мейрамдары негізінен олардың дінімен тікелей байланысты. Олардың ішінде ең көп тойланатындары – Кіші Байрам және Құрбан Байрам. Сондай-ақ, олар Қытайдың Жаңа жылын атап өтеді.