Дунсян
| сарта | |
| Дунсян | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
514 000 (2000) | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
| Тілдері | |
| Діні | |
Дунсян (өз атауы: сарта (қыт. 撒尔塔) немесе санта; пиньинь: Dōngxiāngzú) — Қытайдың солтүстік-батысында тұратын моңғол халқы. Бұрынғы орыс әдебиетінде широнғол-монғолдар деген атпен белгілі болған[1][2][3]. Олар негізінен Ганьсу провинцияларының оңтүстік-батысында (Дұңсян автономиялық округі, Баоань, Дұңсян және Салар халықтарының Цзишишань автономиялық округі, Линься-Хуэй автономиялық ауданында), сондай-ақ Шыңжаң-Ұйғыр және Нинся-Хуэй автономиялық аудандарында тұрады. Саны 514 мың адам (2000)[4]. Дунсяндар Қытайдағы ресми түрде танылған 56 этникалық азшылықтың бірі.
Тілі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Олар Алтай тілдер отбасының моңғол тобына жататын дунсян тілінде сөйлейді. 3 диалектісі бар: сонан, ванцзян және сыцзян. Жастардың көпшілігі қытай тілін біледі. Дунсянның өз жазуы жоқ[5][6].
Діні[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Жергілікті діннің ерекшеліктеріне қарамастан, халық мұсылмандық сенімді (сунниттік мұсылмандар) қатаң ұстанады, барлық қажетті сенімдер мен мерекелерді сақтайды.[7]
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Дунсян – Қытайдағы Шыңғыс хан тұсында пайда болған жаңа этникалық топтардың бірі. Олар Линся аймағында (ол кезде Хэчжоу деп аталған) орналасқан ханның моңғол әскерлерінің ұрпақтары, кейін Орта Азия саудагерлерімен қақтығысып, сүнниттік исламды қабылдағандар делінеді.
1949 жылы Қытай Халық Республикасы құрылғанға дейін Дунсяндар өздерінің сенімі ортақ хуэйлердің бір тармағы болып саналды. Бір жылдан кейін Линсяда Дунсян автономиялық округі құрылды[8].
Кәсібі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Халықтың дәстүрлі кәсібі ауыл шаруашылығы болды. Картоп, жүгері, бидай, зығыр, бұршақ және басқа дақылдарды өсірумен қатар, дунсян агрономдары әртүрлі ағаш түрлерін (мысалы, өрік және шабдалы) будандастырып, жемістердің бірнеше жаңа түрлерін өсірді[9].
Сондай-ақ мал шаруашылығы (ірі және ұсақ мал), аң аулау маңыздылығын сақтаған. Қолөнерден жүн мен былғары өңдеу, ағаш және темір ұстасы дамыған[10].
Өмір салты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Дунсян тұрғын үйлері көбінесе бір ауласы бар жабық тіктөртбұрыш болып келеді. Тұрғын үйдің басым түрі екі-үш бөлмелі, оның ішінде тиісінше бір немесе екі бөлме тұрғын және біреуі шаруашылық бөлмесі болып табылатын саман үйлер. Үйлер ауланың екі жағына салынған, қалған екі жағында қызмет көрсету құрылыстары және қойма, мал қора, т. б. салынған. Үй мекендері күйдірілмеген кірпіштен жасалған қоршаулармен қоршалған. Үйлердің терезелері үнемі аулаға қарап тұрады. Кедейлердің баспаналары көбінесе тау жартастарына кесілген үңгірлер болған. Үңгірлер бүгінгі күнге дейін пайдаланылады, оларда көкөніс пен картоп қорлары сақталады.
Ерлер костюмі шалбардан, мақта матадан жасалған күртелерден, матадан жасалған аяқ киімдерден, матадан жасалған кішкентай қара қалпақшадан тұрады. Әйелдер оң жағында бекіткіші бар мақта матадан тігілген жартылай халат немесе ұзын күрте, ұзын галоштары бар шалбар, күңгірт материалдан аяқ киім киеді. Қарт әйелдер мен жесірлер ақ, жас әйелдер қара, ал қыздар жасыл түсті орамал тағады[11].
Тағамдарының негізі бидай, сұлы және жүгері, картоп екінші өнім, еттен сиыр мен қой етіне артықшылық беріледі.
Неке экзогамиялық. Өлгендер жерге көміледі[12].
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Значение слова дунсян https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B4%D1%83%D0%BD%D1%81%D1%8F%D0%BD
- ↑ ДУНСЯН https://gufo.me/dict/history_encyclopedia/%D0%94%D0%A3%D0%9D%D0%A1%D0%AF%D0%9D
- ↑ Большая Советская энциклопедия ДУНСЯН https://rus-bse.slovaronline.com/25414-%D0%94%D1%83%D0%BD%D1%81%D1%8F%D0%BD
- ↑ Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/1970493 Мұрағатталған 31 шілденің 2022 жылы.
- ↑ Китай - Национальность Дунсян http://china.kulichki.net/figures/nationality/014.shtml
- ↑ Дунсянhttps://forum-eurasica.ru/topic/4115-%D0%B4%D1%83%D0%BD%D1%81%D1%8F%D0%BD/
- ↑ ДУНСЯН – МОНГОЛЬСКИЙ НАРОД, ПРОЖИВАЮЩИЙ В КИТАЕ И ИСПОВЕДУЮЩИЙ ИСЛАМ https://www.livekavkaz.ru/index.php?newsid=7722
- ↑ Китайский народ Дунсян. По расе - монголы, по религии - мусульмане, по культуре - китайцы. https://zen.yandex.ru/media/id/5cffe0e919dcb600ac50b1d6/kitaiskii-narod-dunsian-po-rase-mongoly-po-religii-musulmane-po-kulture-kitaicy-5d1a2d4c60d75900ad95486a
- ↑ Дунсян https://www.chinatrips.ru/guide/culture/dongxiang.html
- ↑ народы мира / Дунсян http://www.etnolog.ru/people.php?id=DUNS
- ↑ header left mirrored Дунсян и Монголы https://www.abirus.ru/content/564/623/624/639/11952/12011.html
- ↑ Дунсян (东乡族) https://shansbooks.ru/spravochnik-kitaista/dunsyan-/
