Ачандар

Ачандар
Бүкіл халықтың саны
27 700
Ең көп таралған аймақтар
Қытай
Тілдері
ачан тілі, қытай тілі
Діні
Хинаяна

Ачандар (хачан, нгачан) — Қытайдағы шағын халық, Юньнань провинциясында (Дэхун автономиялық округі) тұрады. Нақты саны белгісіз, шамамен 27 700 адам.

Тілі

Тілі сино-Тибет отбасының орталық тобының тілінде сөйлейді (немесе Качин тілінің диалектісі). Диалектілері: ачан, маинта, натсан. Қытай тілі де кең таралған. Жазуы Қытай графикасы негізінде.

Ачан әйелінің көйлегі

Діні

Діни сенімдері - Хинаяна буддистері.

Тарихы

Ачандардың тарихы қоныс аударудан басталды - олардың бірнеше өзендердің (қазіргі Юньнань провинциясының солтүстік-батыс бөлігі) аймағында өмір сүрген ата-бабалары 13 ғасырда тұрғылықты жерлерін тастап кеткен. Халықтың қазіргі жерлеріне қоныстануы үшін бірнеше қоныстарды ауыстырды. Шамамен XIII ғасырда. бірнеше көші-қоннан кейін ачандар бірте-бірте осы күнге дейін тұрып жатқан жерлеріне қоныстанды. Көрші халықтардан сабақ алған ачандар көп ұзамай металл өңдеуді және суармалы егіншілікті игерді. Тан және Сун патшалары тұсында ачаңдар мекендеген аймақтар Наньчжао мен Дали билігіне бағынды, ал Мин және Цин әулеттері тұсында оларды император сарайы тағайындайтын губернатор-басшылар басқарды. Азаттыққа дейін ачандар феодалдық шаруашылықтың даму сатысында болды, губернаторлар негізінен дай ұлтына жататын, ал жер иелерінің көпшілігі ханьдар болды.

Кәсібі

Негізгі кәсібі - егін шаруашылығы (күріш, жүгері, картоп, көкөніс), халықтың негізгі қолөнері пышақ жасау, тас ою және зергерлік бұйымдар жасау. Әйелдердің дәстүрлі кәсібі – тоқыма және иіру жұмыстары.

Хуса және Ласа аймақтарында ачандардың 10% үшін қолөнер негізгі кәсіп болды. Жұмысшы мал кеңінен пайдаланылды. Ачан аспаптары сол аймақтардағы тайлар мен қытайлықтармен бірдей. Ачандар соқамен үш рет жыртып, суармалы егістіктерін тырмалап, күл, көңмен тыңайтады. Ачан қолөнершілері өнімдері ауыл ішінде ғана емес, оның сыртында да, Қытайдан тыс жерлерде де - Бирмада үлкен сұранысқа ие болды. Ачандар кеншілер, зергерлер, кәрібтас оюшыларымен атағы шыққан.

Өмір салты

Ачан қылыштары - Юньнань провинциясының мұражайы

Ачандар соңғы жылдарға дейін тапқа дейінгі қоғамдық ұйымның қалдықтарын сақтап келді. Ауыл – туыстардың қонысы – өзінің ақсақалы болған. Бірнеше ауыл бірігіп, өз басшылары (кантоу) болды. Ачан отбасы моногамды, шағын. Жас жұбайлар ата-аналарымен бір-екі жыл тұрып, содан кейін олар бөлініп, өз үйлерін салады. Некенің алдында жастардың танысуы мен кездесулері өтеді. Бір ауылдың жігіттері бос уақытында көрші ауылға келеді, ал қыздар қонақтарды қарсы алуға шығады. Жігіттерге тәттілер беріліп, бірге ән айтылады. Мұндай кездесулер жастардың бір-бірін танып-білуіне мүмкіндік туғызып, өзара келісім болған жағдайда ата-анасына некеге тұруға рұқсат беру туралы өтінішпен жүгінеді. Егер қалыңдықтың ата-анасы келіспесе, онда алып қашу ырымы жасалады. Бірқатар жерлерде адам ұрлау дәстүрлі түрде сақталған және тіпті барлық тараптардың келісімімен жүзеге асырылады. Ұлдары жоқ отбасы, егер кәмелетке толған қызы болса, үйдің есігіне «күйеу баланы үйге шақыру» деген жазуды іліп қояды, бұл жағдайда туған балалары оның атын алады.

Ачан үйлері екі қабаттан тұрады, жоғарғы қабаты тұрғын үй, ол тамақ қоймасы ретінде де қолданылады. Төменгі қабат қора қызметін атқарады, онда сиыр т.б. мал ұсталып шаруашылыққа пайдаланылады.

Әндер мен билер халық аспаптарында орындалады - бамбук люта, шағын барабан, флейта. Әндері төрт түрге бөлінеді: жыл сайынғы Чжамачжа мерекелерінде орындалатын ғұрыптық әндер; би кезіндегі әндер - Элоуде; жерлеу әндері - Маланни және жастардың махаббат әндерінің үлкен циклі.

Әйелдер жеңі тар, алдыңғы жағы тік жейде киеді, тұрмыстағы әйелдер белдемше киіп, тұрмысқа шықпағандар ұзын шалбар киеді, күміс әшекейлер көп. Ерлер киімі - қара шалбар және бекіткіштері бар күрте, басында ұзын қара немесе қоңыр матадан жасалған тақия тәрізді таңғыштар пайдаланады.