Цян (халық)
| жума, жумэй | |
| Цян | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
309 600 | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
| Тілдері | |
| Діні | |
Цян (жума, жумэй) — Қытайдағы тибеттіктермен жақын туысқан халық. Қытайдың ресми түрде танылған 56 халқының қатарына кіреді.[1][2] Жалпы саны 309,6 мың адам. (2010, халық санағы). [3]
Тілі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Олар қытай-тибет тілдері отбасының тибет-бирма тармағының цян тобына жататын солтүстік және оңтүстік цян тілдерінде сөйлейді. Екі тіл де жойылу қаупінде және халықтың ересек және қарт бөлігінің отбасы ішілік қарым-қатынасы үшін пайдаланылады. Солтүстік Цян үшін латын әліпбиіне негізделген әліпби әзірленді. Негізгі тіл ретінде қытай тілі немесе тибет тілі қолданылады. Жазбаша қытай тілін меңгеру кең тараған.
Діні[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ертеде цяндар арасында анимизм, табиғат рухтарына табыну кең тараған. Кейбір Цян халқы ламаизмді ұстанады.
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Цян халқы Қытайдың ең ежелгі ұлттарының бірі. 3000 жылдан астам бұрын Инь әулеті кезінде сүйектер мен тасбақа қабығына жасалған көне жазуларда цянға сілтемелер бар. Олар негізінен Қытайдың солтүстік-батысында және орталық Қытайдың аудандарында өмір сүрді. Тан әулеті дәуірінде цян халқының бір бөлігі тибеттіктермен, бір бөлігі ханзулармен ассимиляцияланды. Қазір Сычуаньның солтүстік-батысын мекендеген Цян халқы ежелгі Цян халқының аман қалған тармағы. Цянның «эрма» немесе «ерме» атауы «жергілікті адам» дегенді білдіреді.[4]
Кәсібі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Негізгі дәстүрлі кәсіптері егіншілік (арпа, бидай, тары, жүгері, қарақұмық), мал шаруашылығы (ірі қара және ұсақ мал), шошқа шаруашылығы, аңшылық, дәстүрлі қолөнерден – тоқымашылық бар.[5]
Цян халқының ауыл шаруашылығы өндірісі мен экономикасының басқа да салалары дамуға ие болды. Цян халқы гидротехникалық құрылыстар мен су энергетикасын дамытуда ерекше табысқа жетті. Цян халқы тұратын таулы аймақтарда көптеген шағын су электр станциялары салынды.
Өмір салты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Цян қоныстары әдетте шағын (шамамен 10 отбасы) және таулардың шыңдарында немесе беткейлерінде орналасқан. Үйлері тастан салынған, екі қабатты, бірінші қабатта мал ұсталатын үй-жайлар, екінші қабатта тұрғын үйлер.
Ерлер киімі – күртеше, жеңсіз күртеше, белбеулі шалбар, әйелдердікі – күртеше, белдемше, алжапқыш, кейде халат.[5]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Цян https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/315391
- ↑ Значение слова «цян» https://kartaslov.ru/%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D1%87%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5-%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0/%D1%86%D1%8F%D0%BD
- ↑ Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/4679068 Мұрағатталған 6 қаңтардың 2023 жылы.
- ↑ Народность цян https://www.abirus.ru/content/564/623/624/639/642/1189.html
- ↑ a b народы мира / Цян http://www.etnolog.ru/people.php?id=TSYA
