Джемшид

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Джемшид
جمشیدی
A monumental portrait of King Jamshid, signed by Mihr ‘Ali, Persia, Qajar, dated 1218 AH 1803 AD Sotheby's.jpg
Бүкіл халықтың саны

230 000

Ең көп таралған аймақтар
 Ауғанстан

150 000

 Иран

80 000[1]

Тілдері

дари тілі, тәжік тілі

Діні

суннизм

Джемшидтер (Жемшидтер) (өз атауы — джамшиди, дари جمشیدی) — Ауғанстанның солтүстік-батысында және Иранның Хорасан провинциясының солтүстік-шығысында тұратын иран тілді халық.[2] Жалпы саны 230 мың адам, Ауғанстанда – 150 мың адам, Иранда – 80 мың адам.[3] Шағын тобы Түркіменстанда тұрады.[4]

Тілі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Олар дари және тәжік тілінің жамшиди диалектісінде сөйлейді.[5]

Діні[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Сенушілердің діни көзқарасы, сүнниттік мұсылмандар.[6]

Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Олар чараймактардың құрамына кіреді, аты аңызға айналған Иран шахы Джемшидтен шыққан. 1392-93 жылдары Бадхыздағы шекараны қорғау үшін ерекше шарттармен қоныстанды. Гератты Надир шах жаулап алғаннан кейін (1732) олар Мешхед аймағында 4 жылға қоныстанды, Яр Мұхаммед хан тұсында (1844) артықшылықты позициясын жоғалтты, джемшидтің бір бөлігі Хиуаға қашты. 1908 жылы 10 мың жемшид әмір Хабибулланың қуғын-сүргінінен қашып, Ресейге кетті.[7]

Кәсібі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Негізгі дәстүрлі кәсібі – жартылай көшпелі мал шаруашылығы (қой, оның ішінде семіз құйрықты және қаракөл қойлары, сондай-ақ ешкі, түйе, жылқы), негізінен егіншілікпен (бидай, арпа, жоңышқа, беде, мақта, қауындар). Иіру, тоқу, теріні өңдеу және ұқсату дамыған.[8]

Өмір салты[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ру-тайпалық бөлінудің қалдықтары сақталған. Неке патрилокалды, туыстық қатынас патрилиналды.

Жазғы тұрғын үйлері (чаппари) - шатер үйлерде, лашықтарда, сондай-ақ жеркепелерде тұрады. Қыста - саман үйлерде қоныстанады.

Дәстүрлі ерлер киімі — мақта матадан жасалған жейде мен шалбар, қара, жеңсіз күртеше, сақиналар, кейде бір құлағына сырға тағады. Әйелдер — ақ немесе түрлі-түсті шалбар, көйлек, мата жамылғы, сақиналар, сырғалар, кең жұп білезіктер, кулондары бар бас киімдер т.б.

Негізгі тағамдары – нан және сүт өнімдері.

Музыка мен би фольклоры сақталған. Ат жарысы танымал.[8]

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. Современная энциклопедия - джемшиды http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/dzhemshidy
  2. Джемшиды https://megabook.ru/article/%D0%94%D0%B6%D0%B5%D0%BC%D1%88%D0%B8%D0%B4%D1%8B
  3. Современный энциклопедический словарь.2012 https://slovar.cc/enc/sovremenniy/1838734.html
  4. Народы и религии мира. Энциклопедия. М., 2000, http://www.hrono.ru/etnosy/etnos_d/dzhemshit.php
  5. Словари и энциклопедии на Академике https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1479784
  6. Советская историческая энциклопедия Джемшиды https://my-dict.ru/dic/sovetskaya-istoricheskaya-enciklopediya/2111446-dzhemshidy/
  7. Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/1952045
  8. a b Әлем халықтарының энциклопедиясы. http://www.etnolog.ru/people.php?id=DZHE