Аэталар

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Аэталар
Бүкіл халықтың саны

32 700 (2002)

Ең көп таралған аймақтар

 Филиппин

Тілдері

аэта, илокано, бисая және тагалог тілдері

Діні

Христиандық (католиктер, баптистер)

Аэталар (аг­та, ай­та, ал­та, ар­та, ата, ати, ат­та, ба­так, ма­ма­нуа) — Филиппин аралдарының байырғы халқы. Жалпы саны — 32,7 мың адам. (2002).[1] Австралоид расасының меланезия нәсіліне жатады. Бойлары тәпелтек (140 — 150 см).

Тілі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Санта-Анадағы Аэта адамы
Аэта әйелі

Малайя-Полинезия тектес тілдердің әр түрлі диалектісінде сөйлейді. Илокано, бисая және тагалог тілдері де жиі кездеседі.

Діні[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Олар пұтқа табынушылық культтері мен нанымдарын ұстанады, табиғат рухтарына табынады. Дегенмен, Аэта арасында көптеген христиандар, соның ішінде католиктер мен протестанттар бар. Аэта өмірінде магия маңызды рөл атқарады, ол халықтың қоғамдық өмірінің көпшілігін - болжамды, белгілерді, ырымдарды және т.б. реттейді.

Кәсібі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Негізгі кәсібі – аңшылық, құстарды аулау, жабайы аралардан бал жинау, орман өнімдері, балық аулау, жеміс-жидек терумен айналысады, кейінірек егіншілік дами бастады.[2] Аэта қауымдастықтары аң аулау мен терушілік жұмыстарында әртүрлі құралдарды пайдаланады. Дәстүрлі құралдарға тұзақтар, пышақтар, садақтар мен жебе ұштары әртүрлі арнайы мақсаттарға арналған жебелер жатады. Аэталардың көпшілігі 15 жасында аң аулауға және терушілікке үйретілген, соның ішінде Аэта әйелдері. Балық аулау мен азық-түлік жинаумен де ерлер де, әйелдер де айналысады. Осылайша, гендерлік тұрғыдан алғанда, Аэта қауымдастықтары құрылымы мен практикасы бойынша тең құқылы.

Қазіргі заманғы аэталар аң аулау мен ауыл шаруашылығымен, орман өнімдері мен тоқыма бұйымдарын саудалаумен айналысады.

Өмір салты[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Қоғамдық өмір салты қарабайыр жүйе деңгейінде сақталды. Тайпалар бірнеше отбасынан тұратын шағын жергілікті топтардан тұрады, олар орманның белгілі бір жерлерінен өздерінің тамақтарын алады. Күніне 2 рет -таңертең және кешке тамақтанады. Отбасы моногамды.[3] Аэталар көшпелі өмір салтын ұстанады және банан ағашымен, пальма жапырақтарымен жабылған уақытша баспана салады. Филиппин үкіметі оларды мейлінше қорғамаған, ал Аэталар мыңдаған жылдар бойы өзгеріссіз қалуда, мәдениеті мен өмір салтына әлеуметтік және экономикалық ауыртпалықтың салдарынан көшпелі жағдайда қалуда.

Аңшы-жинаушылар (терушілік) ретінде бейімделу Аэта қауымдастықтарының аман қалуында маңызды рөл атқарады. Бұған көбінесе олар тұратын тропикалық ормандар, олардың аумағы арқылы өтетін тайфундардың циклдері және олардың аймағындағы флора мен фаунаның мінез-құлқына әсер ететін басқа маусымдық ауа райы өзгерістері туралы игергендігі кіреді. Тірі қалудың тағы бір маңызды дағдысы - әңгіме айту. Көптеген басқа аңшы-терушілер қоғамдары сияқты, Аэталар әңгімелер арқылы ынтымақтастық сияқты әлеуметтік құндылықтарды насихаттайды. Сондықтан олар тәжірибелі әңгіме айтушыларды жоғары бағалайды.

Денелерін жарақаттау (скарификация) таралған - арқа, қол, кеуде, аяқ, балтыр, іш терісін әдейі жаралайды, содан кейін жараларды отпен, әкпен және басқа құралдармен тітіркендіреді, тыртықтар пайда болады. Басқа «сәндік декорацияларға» тістерді қара түске айналдыру жатады. Бұл ұлттың барлық өкілдері қысқа бойлы - 155 -160 см, терісі өте қара, шаштары бұйра болып келеді.

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. Большая российская энциклопедия. https://bigenc.ru/ethnology/text/1844008 Мұрағатталған 25 сәуірдің 2018 жылы.
  2. Әлем халықтарының энциклопедиясы. Аэталар http://www.etnolog.ru/people.php?id=AETA
  3. Аэта (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/15770-ajeta-narod.html